Δημήτρης Αργυρός
Λίγο πριν φύγει το 2023 και σε ηλικία 90 πέθανε ο Αντόνιο Νέγκρι ένα από τα πλέον στρατηγικά και καινοτόμα πνεύματα του Ιταλικού «Μάη του 68».
Ο Νέγκρι ήταν ένας προκλητικά δημιουργικός νους, ένας επαναστάτης που οδηγήθηκε στις φυλακές ως καθοδηγητής των «Ερυθρών Ταξιαρχιών» και γενικότερα του ένοπλου επαναστατικού κινήματος στην Ιταλία.
Κάτι που δεν αποδέχθηκε και δεν ίσχυε. Οι «Ερυθρές Ταξιαρχίες» ήταν σε ένα μεγάλο βαθμό μια ένοπλη-μιλιταριστική- επαναστατική οργάνωση.
Τα ρεύματα στα οποία είχε πρωταγωνιστικό ρόλο ο Α.Νέγκρι (εργατισμός/ αυτονομία ) είχαν μεν σε μεγάλο βαθμό μια συγκρουσιακή λογική αλλά δεν λειτουργούσαν ως μια λενινιστική κομμουνιστική πρωτοπορία. Αντίθετα έδιναν έμφαση στην κοινωνική και εργατική αυτοδιεύθυνση, την αυτοοργάνωση, την εργατική εξουσία και την κοινωνική αυτοδιάχειριση.
Το 1983 διαφεύγει στην Γαλλία του Μιτεράν-που έδινε άσυλο στους Ιταλούς επαναστάτες του Ιταλικού «Μάη του 68»- και το 1997 επιστρέφει στην Ιταλία να εκτίσει μέρος της ποινής του, το 1999 ζούσε σε σχετική ελευθερία ( το πρωί ελεύθερος και το βράδυ επέστρεφε στην Φυλακή) και από το 2000 και ύστερα απελευθερώνεται.
Για μια πιο ολοκληρωμένη παρουσίαση της θέσης του Α.Νέγκρι θα βρείτε εδώ: https://argird.blogspot.com/2024/01/blog-post.html?m=1.
Σε αυτό το άρθρο θα παρουσιάσω τα κύρια σημεία της ιδεολογικής και πολιτικής αντίληψης του ύστερου Νέγκρι για την Αυτοκρατορία και το πλήθος.
Αυτοκρατορία
Στις αρχές του 21ου αιώνα στην κορύφωση του κύματος της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποιήσης αλλά και του αντιπαγκοσμιοποιητικού κινήματος ο Α.Νέγκρι και ο Μάικλ Χαρντ δημοσίευσαν ένα βιβλίο με τίτλο Αυτοκρατορία.
Οι συγγραφείς αντιμετωπίζουν την παγκοσμιοποίηση ως Αυτοκρατορία, δηλαδή, ως μια μεταεθνική παγκόσμια ολότητα που έχει υπερβεί το ιμπεριαλιστικό στάδιο. Στην κορυφή της Αυτοκρατορίας δεν βρίσκονται οι ΗΠΑ, όπως στην ιμπεριαλιστική εποχή. Βρίσκονται όλες οι μεγάλες δυνάμεις που δρουν όμως ως Αυτοκρατορικές δυνάμεις, υποταγμένες δηλαδή στην λογική της μεταεθνικής Αυτοκρατορικής οντότητας. Βρίσκονται οι οικονομικοί κολοσσοί (πολυεθνικές), οι διακρατικοί οργανισμοί (ΟΗΕ, ΕΕ κτλ) αλλά και οι ΜΚΟ.
Σε αντίθεση με άλλες θεωρίες της παγκοσμιοποίησης ο Νέγκρι και ο Χάρντ πιστεύουν ότι η Αυτοκρατορία δεν είναι δημιουργία του κεφαλαίου αλλά αυτού που ονομάζουν Πλήθος. Όχι δεν πρόκειται για μια μετακαπιταλιστική συνθήκη. Το κεφάλαιο ζει και βασιλεύει ως παράσιτο της παραγωγικής δυνατότητας του πλήθους.
Οι συγγραφείς της Αυτοκρατορίας αναδεικνύουν την κυρίαρχη τάση καθολικοποίησης των ροών του κεφαλαίου. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις όμως συνεχίζουν να διασπούν την τάση της καθολικοποίησης. Όπως το βλέπουμε και από τον άτυπο παγκόσμιο πόλεμο που βιώνουμε.
Τι είναι όμως το Πλήθος;
Το πλήθος (δάνειο από το Σπινόζα που σημαίνει όταν οι πολλοί ασκούν εξουσία) είναι μια νέα ταξική κατηγορία. Δεν είναι ούτε 0 λαός ούτε η εργατική τάξη. Είναι η πλειοψηφία της κοινωνίας που δυστυχώς παραμένει φτωχή.
Σε αντίθεση όμως με το παρελθόν δεν εντάσσονται εύκολα σε έξωθεν συλλογικότητες. Κυρίως εκφράζονται και ζουν ως ενικότητες/ ατομικότητες και αυτό δεν το θεωρούν αρνητικό οι συγγραφείς.
Ας δούμε την κοινωνική πραγματικότητα: Με βάση την κοινωνική ανάπτυξη στις παλαιότερες εποχές το άτομο εντάσσονταν πλήρως στην κοινότητα, στο μοντέρνο κόσμο άρχισε το άτομο να αυτονομείται και στο σημερινό μεταμοντέρνο κόσμο, πρώτα υπάρχουμε ως άτομα και ελάχιστα ως συλλογικότητα.
Ζούμε όμως μια τεράστια αντίφαση: Νιώθουμε και επιθυμούμε ως ενικότητες σε μια εποχή ολοκληρωτικής κοινωνικοποίησης. η οποία έχει πλήρως καπιταλιστικό πρόσημο.
Καθοριστικό ρόλο σε αυτή την ολοκληρωτική κοινωνικοποίηση παίζει η γνώση, η επικοινωνία , η τεχνολογία που βρίσκεται παντού.
Για τους Νέγκρι/ Χάρντ όλα αυτά είναι η κομμουνιστική παραγωγή της εποχής, ανεξάρτητα από το ποιος καρπώνεται τα οφέλη. Και είναι κομμουνιστική, γιατί είναι προϊόν της παραγωγικής δύναμης του πλήθους.
Αυτός είναι και ο λόγος που οι εν λόγω ενικότητες δεν μπορούν παρά να δρουν κοινωνικά. Αυτό ο Νέγκρι / Χάρντ το ονομάζει βιοπολιτική παραγωγή (δάνειο από το Φουκώ). Τι είναι όμως βιοπολιτική παραγωγή; Δεν είναι μόνο τα προϊόντα και τα αγαθά αλλά και οι κοινωνικές σχέσεις, τα συναισθήματα, ο έρωτας, οι συλλογικότητες και τα κοινά.
Οι ενικότητες του πλήθους δρουν ως πολλαπλά υποκείμενα, τα οποία διαρκώς και με πολλούς τρόπους αντιστέκονται, παράγουν, ζουν, ερωτεύονται, επιθυμούν.
«Πλατείες»
Η πρακτική έκφραση αυτού που οι Νέγκρι/Χάρντ ονομάζουν πλήθος ήταν τα κινήματα των εξεγερμένων πλατειών και τα κίτρινα γιλέκα.
Στα εν λόγω κινήματα ο Νέγκρι/ Χάρντ αναγνώρισαν την δύναμη του πλήθους. Οι πλατείες δεν οδηγούν σε μια παγιωμένη τάξη αλλά παράγουν μια συντακτική διαδικασία, μια μαχόμενη αντιεξουσιαστική πλειοψηφία των «από κάτω».
Για την κομμουνιστική αριστερά ο Νέγκρι είναι ένας διανοούμενος που δικαιολογεί την νεοφιλεύθερη παγκοσμιοποίηση, τον ιμπεριαλισμό και την Αμερικανοκρατία. Είναι αλήθεια ότι ο Νέγκρι στήριξε την Ε.Ε. και το ευρωσύνταγμα και συντάσσεται σε μεγάλο βαθμό με το συνταγματικό δημοκρατικό μοντέλο των ΗΠΑ. Μια εξίσου προβληματική θέση του Νέγκρι είναι η άρνηση του εθνικού ζητήματος με αποτέλεσμα να το χαρίζει στο κεφάλαιο. Για τον Α.Νέγκρι το εθνικό ζήτημα είναι κατάρα για το προλεταριάτο.
Κομμουνισμός
Όμως ο Νέγκρι συνεχίζει να μιλάει στο όνομα μιας επανάστασης που παράγει μια συντακτική αντιεξουσία, της Δημοκρατίας του πλήθους.
Διεκδικώντας: 1) την ισότητα, 2) την ελευθερία, 3) την οικολογική βιωσιμότητα 4) την ανοικτή πρόσβαση στο υλικό και άυλο πλούτο και στα κοινά αγαθά. 5) Τον διαμοιρασμό του πλούτου και της ιδιοκτησίας. 6) μια παγκόσμια ιθαγένεια/ υπηκοότητα του πολίτη και ελεύθερη μετακίνηση όλων παντού με τα ίδια κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα. 7) ένα παγκόσμιο κατώτερο εισόδημα για όλους.
Ο Νέγκρι παρά την υπεραισιόδοξη οπτική του δεν πετάει στα άστρα. Κατανοεί με ρεαλισμό ότι οι πλούσιοι δεν θα χαρίσουν το πλούτο και την ιδιοκτησία ούτε οι τύραννοι τα όπλα τους, κάποια στιγμή θα πρέπει να τα πάρουμε με οποιοδήποτε τρόπο, όχι βέβαια τώρα, για αυτό λέει, ας προχωρήσουμε αργά.
Σε αυτό το σημείο είμαστε, πάμε αργά, αναλύουμε τα πραγματικά δεδομένα και τολμούμε να πειραματιστούμε ή αυτό πρέπει να κάνουμε.
Με ανοικτό πνεύμα και ίσως πιο ανοικτή καρδιά, με όσο γίνεται λιγότερο δογματισμό, με ρεαλισμό αλλά και ανατρεπτική διάθεση και θέαση. Συνδυάζοντας το πνεύμα της άρνησης με την κατάφαση. Άλλωστε και η κατάφαση για ένα πιο δίκαιο κόσμο έχει και την άρνηση αυτού του κόσμου.
Ο Α.Νέγκρι είναι σημαντικός, γιατί απαντάει σε μεγάλο βαθμό με προβληματικό τρόπο σε μια ουσιαστική αναγκαιότητα. Στην αναγκαιότητα μιας ριζικής ανανέωσης της επαναστατικής θεωρίας στις νέες συνθήκες.
Ίσως, αν τον μελετήσουμε και αναστοχαστούμε πάνω στο έργο του, όπως και στο έργο και άλλων αιρετικών, κατανοήσουμε, γιατί ηγεμονεύει ο Μητσοτάκης στα αριστερά του. Και γιατί δεν υπάρχει καμία εναλλακτική, πλην ίσως του σταλινικού «κομμουνιστικού»ΚΚΕ, με καθαρή όμως σοσιαλδημοκρατική στοχοθεσία, όπως και η άκρα αριστερά.
