Δημήτρης Αργυρός
Τι νοείται γενικά αριστερά και ειδικά αριστερά ως πολιτική παράταξη και πολιτική οικογένεια, ως κίνηση ιδεών και θέσεων στην συγκυρία, στην ιστορική εποχή αλλά και μέσα στην ιστορική κίνηση;
Στο παρακάτω άρθρο θα επιχειρήσω μια φιλοσοφική τοποθέτηση και ευελπιστώ πως σε ένα επόμενο άρθρο θα ακολουθήσει μια πιο άμεση πολιτική τοποθέτηση.
Καταγωγή
Η Αριστερά ως ιστορική καταγωγή έχει τις ρίζες της στην εποχή της Γαλλικής Επανάστασης όπου στα αριστερά έδρανα της Γενικής συνέλευσης κάθονταν οι δυνάμεις οι οποίες ήταν ενάντια στην Μοναρχία, αντιθέτως στα δεξιά έδρανα κάθονταν δυνάμεις που υποστήριζαν την Μοναρχία και το παλαιό καθεστώς.
Από την πλευρά της ουτοπίας
Στην βάση της παραπάνω τυπικής διάκρισης γεννήθηκε ένα πολιτικό φαντασιακό στο οποίο ως αριστερά φωτογραφίζονται ριζοσπαστικές δυνάμεις οι οποίες αγωνίζονται ενάντια στο πάσης φύσεως και θέσεως κατεστημένο, ακόμη και αν αυτό ισχυρίζεται πως είναι λίγο ή πολύ αριστερό.
Κατά συνέπεια η αριστερά στο βαθμό που θέλει να είναι αριστερά πρέπει διαρκώς να ανανεώνεται, να εξελίσσεται να παραμένει εξωτερική του κράτους, του οποίου κράτους, ακόμη και του κράτους των εργατών ή του λαού, είναι αναγκαίο να παραμείνει ενάντια σε κάθε είδος καταναγκασμού , εκμετάλλευσης και καταπίεσης και για αυτό το λόγο η αριστερά δεν δύναται να ταυτίζεται με εκμεταλλευτικά και βάρβαρα καθεστώτα.
Η αριστερά για να παραμείνει αριστερά δεν δύναται παρά να είναι αυθεντικά αναρχική, ελευθεριακή, βαθιά απελευθερωτική και ολιστικά ουτοπική, στο βαθμό που ουτοπία είναι ο ωκεανός των δυνατοτήτων που κάτω απο συγκεκριμένες συνθήκες μετασχηματίζονται σε πραγματικότητα, σε έλλογη πραγματικότητα. Αν αυτά σας φαντάζουν πολύ θεωρητικά η ιστορική πραγματικότητα θα σας διαψεύσει: Κάποτε το να έχουν οι γυναίκες ίδια δικαιώματα με τους άνδρες δεν ήταν απλώς άτοπο αλλά και απαράδεχτο, σήμερα τουλάχιστον είναι μια κοινή παραδοχή που δυστυχώς δεν ισχύει παντού και πάντα. Κάποτε το να εκλέγουν οι λαοί τις κυβερνήσεις που επιθυμούσαν ήταν σκάνδαλο, σήμερα είναι μια κοινή παραδοχή στην πλειοψηφία των λαών και των κρατών. Κάποτε υπήρχαν δούλοι, που ανήκαν σε κάποιους άλλους ως απόλυτη ιδιοκτησία και αυτό ήταν κάτι το απόλυτα λογικό, οι δούλοι δεν ήταν ολοκληρωμένοι ανθρωποι αλλά σκεπτόμενα εργαλεία. Στην σημερινή εποχή τυπικά δεν υπάρχουν δούλοι, η δουλεία είναι έγκλημα, οι άνθρωποι όμως παραμένουν δέσμιοι καθώς αναγκάζονται για να επιβιώσουν να πουλούν την εργατική τους δύναμη με αποτέλεσμα η εργασία και η ζωή τους να είναι εμπόρευμα και όχι ελεύθερη δημιουργικότητα.
Διχασμός θεωρίας- πράξης
Είναι κοινό μυστικό πως στο διάβα των ιστορικών χρόνων η αριστερά δεν έμεινε άσπιλη και αμόλυντη, δεν έμεινε νέα και ερωτεύσιμη, γέρασε και ξεμωράθηκε, δυστυχώς δεν έμεινε η αιώνια εξεγερμένη και η αιώνια επαναστάτρια, πρωτοπόρα στο αγώνα για την παγκόσμια κοινωνία της ισότητας, της δημοκρατίας, της αδελφότητας και της ελευθερίας.
Όπως συνήθως συμβαίνει πάντα εμφανίζεται ένας διχασμός ανάμεσα στην θεωρία και την πράξη, πάντα ή σχεδόν πάντα η πραγματικότητα θα υπερβαίνει τις θεωρίες και πάντα θα μένει ανοικτό το στοίχημα της ενότητας θεωρίας και πράξης, ένα στοίχημα που μπορεί και να κερδίζεται μπορεί και να χάνεται, μπορεί να κερδίζεται σε μια στιγμή και στην επόμενη στροφή να χάνεται.
Η Αριστερά κυβέρνησε, διαχειρίστηκε εξουσίασε και καταπίεσε, στήριξε και στηρίχτηκε σε ανελεύθερα καθεστώτα, μπήκε στο βούρκο και έγινε ένα με τα κόπρανα. Η αριστερά έγινε ρεαλίστρια, μετατράπηκε σε δεξιά, την στιγμή που η δεξιά κάτω από την επιρροή λαϊκών κινημάτων μεταμόρφωθηκε έστω και πρόσκαιρα, σε αριστερά, εφαρμόζοντας ένα πρόγραμμα με καμβά την ισότητα, την ελευθερία και την αδελφότητα.
Βέβαια με βάση το τρίπτυχο ελευθερία-ισότητα-αδελφότητα η δεξιά ρίχνει το βάρος στην ελευθερία, μία ελευθερία ατομική και οικονομική, ενώ η αριστερά ρίχνει το βάρος στην ισότητα. Υπάρχει και μια συγκεκριμένη αριστερά, η κομμουνιστική αριστερά που ρίχνει το βάρος στην αδελφότητα, θυμίζοντας την κοινή της ρίζα με το κίνημα του χριστιανισμού στην πρωταρχική του πηγή αλλά και με τα χριστιανικά αιρετικά κινήματα του μεσαίωνα και της Αναγέννησης. Όπως υπάρχει και μια δεξιά που αρνείται συνθέμελα το τρίπτυχο ισότητα- ελευθερία- αδελφότητα, μένοντας ή επαναφέροντας την πρότερη Γαλλικη προεπαναστατικη κατάσταση, αυτή η δεξιά δεν είναι μόνο η βασιλόφρονα δεξιά αλλά και η φασίζουσα δεξιά καθώς και η νεοφιλεύθερη δεξιά.
Στην βάση λοιπόν του τρίπτυχου ισότητα- ελευθερία- αδελφοτητα είναι αναγκαιότητα να ερευνηθεί μια σύγχρονη αριστερή κοσμοθεώρηση.
Ελευθερία
Κατα αρχάς πρέπει να τονίσουμε πως ελευθερία δεν είναι να κάνουμε ό,τι θέλουμε δίχως να δίνουμε σε κανένα λογαριασμό. Ελευθερία είναι να πραγματώνουμε τις δυνατότητες και τις επιθυμίες μας κατανοώντας και γνωρίζοντας το συνολικότερο κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο.
Η ελευθερία ξεκινά από εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου, για αυτό το λόγο δεν είμαστε ελεύθερο,ι όταν οι γύρω μας δεν είναι ελεύθεροι, δεν μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι, όταν υπάρχει κάποιος και κάποια όπου γης, που δεν είναι ελεύθερος και ελεύθερη.
Κάτω από αυτό το πρίσμα η ελευθερία κινείται σε αλληλοδιαπλοκή και αλληλοεξάρτηση σε ατομικό, κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο. Αν στο ατομικό επίπεδο σε ένα βαθμό είναι κατανοητό, το τι ορίζεται ως ελευθερία είναι αναγκαίο όμως να το προσεγγίσουμε με βάση τις κοινωνικές και οικονομικές παραμέτρους. Οι φιλελεύθεροι υποστηρίζουν κυρίως τα ατομικά δικαιώματα μόνο που και αυτά υποκείνται σε συγκεκριμένες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές παραμέτρους. Ας το κάνουμε πιο απλά: Τι ελευθερία μπορεί να έχει ένας ή μια ΑμεΑ σε μια πόλη που δεν έχει ελευθερία πρόσβασης και κίνησης; Τι ελευθερία μπορεί να έχει κάποιος ή κάποια που βομβαρδίζεται, βρίσκεται σε διωγμό, πυροβολείται και δολοφονείται; Τι ελευθερία μπορεί να έχει ένας φτωχός και μια φτωχή σε μια κοινωνική και πολιτική συνθήκη όπου το χρήμα λύνει και δένει; Τι ελευθερία μπορεί να έχει μια η ένας μετανάστης ή πρόσφυγας που ξεβράζεται σε μια ακτή του Αιγαίου και στην συνέχεια κλείνεται σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης;
Ιδιαίτερα τα ζητήματα στο οικονομικό επίπεδο είναι απολύτως αποκαλυπτικά: Δεν μπορεί να νοηθεί μια οικονομική ελευθερία- όταν και όπου – το κράτος και η γραφειοκρατία ελέγχουν την οικονομία, αντίστοιχα όμως δεν μπορεί να νοηθεί οικονομική ελευθερία -όταν και όπου- μεγάλες επιχειρήσεις δημιουργούν συνθήκες απόλυτου ή σχετικού μονοπωλίου. Δεν μπορεί να νοηθεί οικονομική ελευθερία -όταν και όπου- οι πολλοί πουλούν την εργασία τους σε λίγους, με τους λίγους που κατέχουν τον πλούτο και την εξουσία να εκβιάζουν τις συνθήκες εργασίας και τις τιμές της εργατικής δύναμης.
Κατά συνέπεια σε πιο απλά πολιτικά ελληνικά: Όσο υπάρχει και όπου υπάρχει καπιταλισμός και μισθωτή εργασία, τότε δεν υπάρχει ελευθερία, ούτε καν οικονομική ελευθερία. Στην καλύτερη των περιπτώσεων υπάρχουν ή μπορεί να υπάρξουν διάκενα και οάσεις ελευθερίας και ένα αντικαπιταλιστικό πλαίσιο κοινωνικού και πολιτικού ελέγχου, μέχρι να δημιουργηθούν οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες για την υπέρβαση του καπιταλισμού.
Ισότητα.
Έδωσα μεγάλη έμφαση στο ζήτημα της ελευθερίας διότι μέσα από αυτή θα αντιμετωπίσω και την ισότητα καθώς δεν μπορεί να νοηθεί η ισότητα δίχως την ελευθερία. Η ισοελευθερία είναι μια συνθήκη που δεν μένει σε αυτήν την τυπική ισότητα απέναντι στο νόμο, για να υπάρξει μια πραγματική ισότητα είναι αναγκαία μια πολιτική και νομική ανισότητα υπέρ των καταπιεσμένων, των ευάλωτων πληθυσμών, των μειονοτήτων, των ΑμεΑ και των φτωχών. Είναι αναγκαία και δυνατή μία ουσιαστική κοινωνική και πολιτική ανισότητα ενάντια σε αυτούς που κατέχουν εξουσία και πλούτο και μόνο έτσι θα περιοριστεί η εξουσία και ο πλούτος των καπιταλιστων , των γραφειοκρατών και των τεχνοκρατών.
Σε άλλες εποχές η παραπάνω συνθήκη θα ονομάζονταν δικτατορία του προλεταριάτου, μία δικτατορία που υπερασπίζεται την ισοελευθερία της κοινωνικής και παραγωγικής πλειοψηφίας. Επειδή όμως η έννοια της δικτατορίας του προλεταριάτου ταυτίστηκε με δικτατορικα καθεστώτα επί του προλεταριάτου, επί της κοινωνικής και παραγωγικής πλειοψηφίας, ας ονομάσουμε την παραπάνω συνθήκη όπως θέλουμε, οι λέξεις και οι έννοιες παίζουν ένα ρόλο, μεγαλύτερο ρόλο παίζει όμως η ουσία.
Αδελφότητα
Η ισοελεύθερη συνθήκη και πάνω από όλα διαδικασία οδηγεί σε μια αντίληψη όπου ο άνθρωπος είναι αδερφός για τον άλλο, όλοι οι άνθρωποι είναι αδέρφια με όλους τους ανθρώπους, όλη η ανθρωπότητα είναι μια ολόκληρη οικογένεια, κάτι που σε ένα μεγάλο βαθμό ισχύει λόγω κοινής ανθρωπολογικής καταγωγής μας.
Το να είναι όλοι οι άνθρωποι αδέρφια , σε αυτές τις συνθήκες αλλά και γενικά. είναι δύσκολο θα μου πείτε , εδώ είναι αδέρφια και συγκρούονται. Θα συμφωνήσω σε αυτές συνθήκες, Θα διαφωνήσω σε ένα γενικότερα πλαίσιο. Αν αλλάξουν οι συνθήκες, αν υπερβούμε τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, αν υπερβούμε το γραφειοκρατικό φαινόμενο και την εξουσία των τεχνοκρατών, τότε ίσως μέσα από μια μακριά διαδικασία μπορεί όντως να γίνει πραγματικότητα η παγκόσμια αταξική κοινωνία.
Ανθρώπινη φύση
Στην παραπάνω θέση κάποιοι θα θέσουν ως όριο την ανθρώπινη φύση που δεν είναι φτιάγμένη για κοινωνικούς παραδείσους, αντίθετα κάποιοι άλλοι με βάση την Ρουσωική τοποθέτηση θα υποστηρίξουν πως η ανθρώπινη φύση είναι συμβατή με τον σοσιαλισμό τον κομμουνισμό και την αναρχία.
Πιστεύω πως η αλήθεια δεν βρίσκεται στο δεξιό, Χομπιανό πεσιμισμό , ούτε στο Ρουσωικο οπτιμισμό. Νομίζω πως δεν υπήρξε και δεν υπάρχει αιώνια ανθρώπινη φύση: ο πρωτόγονος άνθρωπος είναι πολύ διαφορετικος από το άνθρωπο της αρχαιότητας, αυτός πολύ διαφορετικός από αυτόν του μεσαίωνα και ο άνθρωπος του μεσαίωνα πολύ διαφορετικός από τον σημερινό άνθρωπο και ο σημερινός άνθρωπος θα είναι πολύ διαφορετικός απο τον άνθρωπο σε μια επόμενη εποχη καλύτερη ή χειρότερη από την σημερινή. Όπως είπα και λίγο πιο πάνω οι συνθήκες παραγάγουν τον άνθρωπο , μέχρις ότου αυτός καταφέρει να τις αλλάξει.
Επίσης είναι αναγκαίο να κατανοηθεί πως αναφέρομαι σε ανθρώπους και όχι σε αγγέλους, οι άνθρωποι έχουν λόγο, πάθη, συναισθήματα, σάρκα και σώμα, οι αγγέλοι έχουν μόνο πανάγαθη ψυχή, κατα συνέπεια ακόμη και η κομμουνιστική ή μια αναρχική κοινωνία δεν θα είναι μια αγγελικά πλασμένη κοινωνία.
Το μέλλον διαρκεί πολύ;
Όχι ακριβώς το μέλλον είναι εδώ μπροστά εξελίσσεται και καθορίζεται από αλλότριες δυνάμεις ενώ θα μπορούσε ίσως και να έπρεπε να καθορίζεται από δυνάμεις που θα έθεταν ως πρωτεύον την ισότητα, την ελευθερία, την αδελφότητα και την ισορροπία μεταξύ ανθρ’ωπου-κοινωνίας – φύσης.
Θα τα καταφέρουμε;
Αν δεν θέλουμε να καταστραφούμε ως ανθρωπότητα ναι , μέχρι τα τώρα τα καταφέραμε, τα επόμενα χρόνια θα δείξουν, αν και πάλι τα καταφέρουμε , η ελπίδα δεν πεθαίνει τελευταία, η ελπίδα είναι μπροστά μας , ας τολμήσουμε.
