Του Παντελή Μπουκάλα
Αν η αισιοδοξία ή η απαισιοδοξία, η θετική στάση ή η αποκαρδιωμένη οπτική είναι υπόθεση μιας δήλωσης και μόνο, τότε μπορεί να αληθεύουν τα ποσοτικά συμπεράσματα μιας έρευνας που κατατάσσει τους Ελληνες δεύτερους απαισιόδοξους παγκοσμίως. Με πρώτους τους Πορτογάλους, στους οποίους συνηθίζουμε να αποδίδουμε μια φυλετικώς κληροδοτούμενη μελαγχολία, δίχως ωστόσο να ξέρουμε πολλά για τον ψυχισμό τους, εκτός από όσα ενδέχεται να μας μαθαίνει ο Φερνάντο Πεσόα και τα φάντος ή, στους ποδοσφαιρόφιλους, ο Φερνάντο Σάντος και ο Κριστιάνο Ρονάλντο.
Η έρευνα, πάντως, είναι της Νίλσεν και τα πορίσματά της εξάγονται με βάση κυρίως την καταναλωτική συμπεριφορά των ερωτωμένων. Ον δίπουν, άπτερον και καταναλωτικόν ο άνθρωπος, ως γνωστόν. Πρέπει να είναι ιδιαίτερα δύσκολο, αλλά και επισφαλές, το να εγκλωβιστούν σε αριθμούς τα «κινήματα της ψυχής» και του νου. Πώς να συνοψιστεί, άλλωστε, σε ένα αθροιστέο «ναι» ή «όχι» μια μακρά και σκληρή συζήτηση για τον νεοελληνικό χαρακτήρα, αν προς στιγμήν υποθέσουμε ότι τον μοιραζόμαστε όλοι με τον ίδιο τρόπο.
Σχηματικά, ως πόλους της συζήτησης αυτής, που δεν φαίνεται ότι θα γειτονέψουν ποτέ, μπoρούμε να θεωρήσουμε τη «φιλόθρηνον και μεμψίμοιρον φύσιν της γενεάς», που διέγνωσε ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος, και το κατά Νίκο Σβορώνο «αντιστασιακό φρόνημα» των νεοελλήνων. Την εμπόλεμη συνύπαρξη των οποίων, ωστόσο, ουδείς μπορεί να αποκλείσει ούτε, βέβαια, να απαγορεύσει. Πώς το φως μπορεί να είναι ταυτόχρονα μήτρα του οπτιμισμού, έτσι όπως ανοίγει τον ορίζοντα και καθαρίζει τη σωματική και πνευματική όραση, αλλά και του πεσιμισμού; «Το φως, το αδυσώπητο φως» της Ελλάδας, έγραφε ο Αγγελος Τερζάκης, «δεν κάνει τη ζωή ευτράπελη. Κάνει ίσως τον κόσμο πιο περιπόθητο, και γι’ αυτό τη συνείδηση της εφήμερης ζωής μας πιο πικραμένη. Να η πηγή της ελληνικής απαισιοδοξίας: Ο κόσμος του φωτός – ο εφήμερος, ο τραγικά ωραίος. Ενας κόσμος που τον ζεις έντονα και φευγαλέα σαν ερωτική στιγμή».
Το μόνο, πάντως, που δεν θέλει ρώτημα είναι το χάος ανάμεσα στην απαισιοδοξία που ομολογούν οι Ελληνες και στην κυβερνητική «Επιχείρηση Ελπίδα» ή «Success Story». Στα μέρη ετούτα, το «παθόντες και μαθόντες» το λένε από τον καιρό του Αισχύλου. Ε, κάποιες φορές τού δίνουν το νόημα που του αξίζει.
