Δημήτρης Αργυρός
Αμερικανισμός
Είναι κοινό μυστικό ότι οι ΗΠΑ ακολούθησαν έναν ολότελα διαφορετικό τρόπο και δρόμο από την Ευρώπη στην ανάπτυξη των κοινωνικών και εργασιακών σχέσεων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να διαμορφωθεί μια ιδιαίτερη σχέση μεταξύ του κεφαλαίου και της εργασίας και να μην παραχθεί-παρά σε ελάχιστες περιπτώσεις- μια εργατική κοινότητα του προλεταριάτου ως καθαυτό και διαυτό.
Με άλλα λόγια οι εργάτες και οι εργάτριες σε σπάνιες περιπτώσεις ένιωθαν εργάτες και εργάτριες και σε σπάνιες περιπτώσεις ανέπτυξαν ένα εργατικό πολιτισμό. Αυτός είναι ένας από τους πολλούς λόγους που δεν πέτυχε ο σοσιαλισμός στις ΗΠΑ.
Ενώ πρέπει να σημειωθεί ότι αυτή η κατάσταση πραγμάτων ήταν αποτέλεσμα εσωτερικών κοινωνικών διεργασιών σε ένα παρθένο ιστορικό έδαφος αλλά και της ιλιγγιώδους ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων.
Η Ευρώπη τείνει στο Αμερικανισμό
Έπρεπε να φτάσουμε στο στάδιο του ολοκληρωτικού καπιταλισμού για να επισημάνουμε και στην Ευρώπη, παρόμοια χαρακτηριστικά με τις ΗΠΑ.
Αν αυτό ισχύει στην Ευρώπη και στο βαθμό που ισχύει, για ποιο λόγο ισχύει; Αν πάλι ισχύει, πρόκειται για μια ολοκληρωτικά αρνητικά εξέλιξη ή αντίθετα για μία ολοκληρωτικά θετική εξέλιξη ή μήπως πρόκειται για μια αντιφατικά αντιθετική διαδικασία;
Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι δεδομένο ότι ισχύει με ασύμμετρη και συνδυασμένη οξύτητα.
Όσο πιο αναπτυγμένος είναι ο κοινωνικός σχηματισμός, τόσο πιο πολύ ισχύει, όσο λιγότερο αναπτυγμένος, τόσο λιγότερο ισχύει.
Και η παραπάνω συνθήκη εμπεριέχει και την απάντηση, γιατί συμβαίνει. Αν ο βορειο Αμερικάνικος κοινωνικός σχηματισμός είναι ο πιο αναπτυγμένος κοινωνικός σχηματισμός στο πλαίσιο του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, τότε και οι άλλοι αναπτυγμένοι ευρωπαϊκοί σχηματισμοί τον ακολουθούν κατά πόδας.
Γίνονται με τις αντιφάσεις τους η συνέχεια των Βορειο-Αμερικάνων, αναπαράγοντας τις αντιθέσεις του παγκόσμιου συστήματος στο οποίο η ΗΠΑ είναι η κορυφή και η παρακμή του.
Αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος που το εργατικό κίνημα και η αριστερά στις πιο αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης μοιάζει πλέον όσο τίποτε με το Βορειαμερικανικό εργατικό κίνημα και την Βορειαμερικανικη αριστερά, ενώ ακολουθούν σε συνδυασμένη ασυμμετρία οι χώρες που δεν είναι τόσο αναπτυγμένες.
Αυτός είναι ο λόγος που στην Ελλάδα– ως μια ευρωπαϊκή ανισόμετρη δύναμη-υφίσταται ακόμη μια αριστερά και ένα εργατικό κίνημα παλαιού ευρωπαϊκού τύπου. Ενώ και στην Ελλάδα, αν δεν αλλάξει κάτι δραματικά, η εξατομίκευση και ο αμερικανισμός θα επικρατήσει ολοκληρωτικά στο εγχώριο εργατικό κίνημα και στην αριστερά, ακόμη και την άκρα αριστερά.
Αντίστοιχα στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη εμφανίζονται μια σειρά από νέα κοινωνικά κινήματα, κινήματα ταυτότητας που εκφράζουν νέες ανάγκες και νέες επιθυμίες, οι οποίες κατά βάση κινούνται σε ένα πεδίο εξατομίκευσης.
Παρόλα αυτά συγκροτούν μια εν δυνάμει ενεργή κοινότητα, όχι πάντα σε μόνιμη βάση ούτε πάντα σε μια συγκρουσιακή κατεύθυνση, συχνότατα εκφράζοντας μια νέα σοσιαλδημοκρατία και μία νέα αριστερά.
Νέα κοινωνικά κινήματα είτε σε μια συγκρουσιακή κατεύθυνση είτε σε σοσιαλδημοκρατική τα οποία κινούνται σε ασυμμετρία με την παλαιά αριστερά και το παλαιό εργατικό κίνημα.
Στο πλαίσιο μιας εγκάρσιας τομής στο σύνολο των κοινωνικών και ταξικών συγκρούσεων, νέων και παλαιών. Με γνώμονα την εξατομίκευση, η οποία ίσως και να παράγει μια κοινότητα σε αντίθεση με το παλαιό μοντέλο στο οποίο η κοινότητα περικλείει την αξατομίκευση ή καλύτερα την ατομικότητα, συχνά με ένα καταπιεστικό τρόπο για την ατομικότητα.
Εξατομίκευση και αλλοτρίωση
Ας απαντήσουμε τώρα στο ερώτημα, αν αυτή η εξέλιξη είναι θετική, αρνητική ή αν πρόκειται για μια αντιφατικά δοσμένη διαδικασία.
Οι υπεραναπτυγμένες αντιθέσεις του σύγχρονου καπιταλισμού οδηγούν τα πράγματα σε μια συγκρουσιακή κατεύθυνση, από την άλλη όμως εκτοξεύουν το επίπεδο της συνολικής αλλοτρίωσης.
Αυτό συνεπάγεται ότι οι εκδηλώσεις της εξατομίκευσης ακόμη και αυτής που παράγει κοινότητα επικαθορίζεται από την συνολική αλλοτρίωση.
Τούτο έχει ως αποτέλεσμα η εν λόγω εξατομίκευση να μην οδηγεί σε μια πραγματική ατομικότητα, σε μια απελευθερωτική ατομικότητα. Αντιθέτως εντάσσεται ως μια φτωχή πτύχωση των κοινοτήτων που κτίζονται από τα εμπορεύματα και τους μηχανισμούς παραγωγής και αναπαραγωγής τους.
Με αποτέλεσμα τα άτομα να νιώθουν μόνα, ριγμένα στο πέλαγος των ταξικών και άλλων κοινωνικών αντιθέσεων, με αποκούμπι τις κοινότητες ταυτότητας από την μία και το εμπόρευμα από την άλλη.
Προς μια ελεύθερη ατομικότητα
Όλο τα παραπάνω δεν αλλάζουν την κύρια εικόνα: Η εργατική τάξη, η τάξη των μισθωτών όχι μόνο δεν έχει μειωθεί, αλλά έχει αυξηθεί σε απίστευτο βαθμό, καλύπτοντας συχνά το 70% του πληθυσμού.
Βέβαια ανεξάρτητα από την συνολική αύξηση της μισθωτής σχέσης, η υπερανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων χρειάζεται όλο και λιγότερη ζωντανή εργασία, ανοίγοντας τον δρόμο σε κοινωνία μη-εργασιας, τουλάχιστον όπως την ζήσαμε ως τα τώρα.
Ταυτόχρονα με βάση την συνολική ανάπτυξη έχουμε μπει σε ρυθμούς μιας καθολικής εξατομίκευσης, το εν λόγω φαινόμενο παρουσιάζεται και στις χώρες της ανατολής όπου η κοινότητα παραμένει κραταιά, όπως πχ η σοσιαλκαπιταλιστική Κίνα.
Τα 3 παραπάνω σημεία είναι μια αντικειμενική βάση από τα οποία θα πρέπει να εκκινήσει μια σύγχρονη αριστερά, ένας σύγχρονος απελευθερωτικός αναστοχασμός.
Με στόχο την άρση της αντίθεσης κεφαλαίου-εργασία στην κατεύθυνση μιας κοινωνίας/κοινότητας των ελεύθερων συνεταιρισμένων παραγωγών, με στόχο την δημιουργία μιας ελεύθερης ατομικής δημιουργικότητας.
Από αυτή την οπτική είναι αναγκαιότητα η υπεράσπιση κάθε ατομικότητας και συλλογικότητας, η οποία δεν χωράει στο κόσμο του εμπορεύματος και της εκμετάλλευσης.
Με βάση λοιπόν τα 3 παραπάνω σημεία είναι αναγκαιότητα η υπεράσπιση των δικαιωμάτων της πιο πλατιάς εργαζόμενης πλειοψηφίας. Όπως είναι αναγκαιότητα και η υπεράσπιση κάθε κινήματος εξατομίκευσης και ταυτότητας καθώς και η απελευθέρωση τους από την μέγγενη της εμπορευματικής διαχείρισης και της σοσιαλδημοκρστικής υυποκρισίας.
Η ενίσχυση και η ενδυνάμωση της τάσης χειραφέτησης απέναντι στην τάση υποταγής.
Είναι αναγκαιότητα η ενίσχυση της τάσης της απελεύθερωσης από την εργασία, όπως την βιώσαμε ως τα τώρα. Η κοινωνία των ελεύθερων συνεταιρισμένων παραγωγών και της ελεύθερης ατομικότητας θα είναι μια κοινωνία με περιορισμένο το χώρο της εργασίας αλλά και του εμπορεύματος. Πρέπει να οδηγηθούμε έξω από την εργασία αλλά και έξω από την εμπορευματική χρήση του ελεύθερου χρόνου. Στη κατεύθυνση μιας πολύπλευρης χρήσης του: σπουδές, ταξίδια, διακοπές, κοινωνική απασχόληση, πολιτική δράση, διάβασμα και έρωτας. Κατά συνέπεια είναι αναγκαιότητα η ύπαρξη ενός πραγματικού κοινωνικού μισθού είτε έμμεσα είτε άμεσα.
Τέλος είναι αναγκαιότητα η υπεράσπιση αλλά και ο εμπλουτισμός μιας ουσιαστικής πολυεδρικής ατομικότητας/ προσωπικότητας, καθώς μόνο αυτή δύναται να οδηγηθουμε σε μια πραγματική ελεύθερη κοινότητα. Αυτό δεν συνεπάγεται ότι η κοινωνία δεν φτιάχνει τον άνθρωπο, μία πραγματικά ελεύθερη κοινωνία θα δημιουργήσει πραγματικά ελεύθερα άτομα, τα οποία θα μετέχουν σε αυτή την κοινότητα.
