Δημήτρης Αργυρός
Στο παρακάτω κείμενο θα μας απασχολήσει το ζήτημα της κοινωνικής αλλαγής είτε σε μια ρεφορμιστική κατεύθυνση, όπως λέγεται, δηλαδή σε μια μεταρρυθμιστική λογική, είτε σε μια επαναστατική κατεύθυνση.
Καπιταλισμός
Το κύριο βάρος στην περαιτέρω ανάπτυξη της κοινωνίας είναι το καπιταλιστικό σύστημα. Μπορεί στην ιστορική εξέλιξη να αποτέλεσε θετική εξέλιξη σήμερα όμως αποτελεί ένα εμπόδιο, καθώς θέτει το κέρδος πάνω από όλα, πάνω από τον άνθρωπο, πάνω από την φύση, πάνω από την συλλογικότητα, πάνω από την επιστήμη και πάνω από την τεχνολογία.
Ιδιαίτερα σε αυτή την συγκυρία οι δυνάμεις που στηρίζουν και κερδίζουν από το καπιταλιστικό σύστημα δεν μπορούν και δεν θέλουν να κάνουν παραχωρήσεις προς τα στρώματα που δεν κερδίζουν από αυτό.
Δεν θέλουν, γιατί δεν κινδυνεύουν να χάσουν την εξουσία τους, καμιά πολιτική ή κοινωνική δύναμη δεν τους απειλεί. Δεν μπορούν, γιατί ήδη δεν κερδίζουν αρκετά, αν κάνουν παραχωρήσεις, τότε θα μειωθεί περαιτέρω η κερδοφορία τους. Ενώ δεν κερδίζουν αρκετά γιατί έχει πέσει το καπιταλιστικό σύστημα θύμα της υπερανάπτυξής του. Η τεχνολογία βοηθάει την παραγωγή σε απίστευτο βαθμό μόνο που σε ένα βάθος χρόνου μειώνει το ποσοστό κέρδους. Επίσης μπορεί να πετάει έξω από την παραγωγή την ζωντανή εργασία αλλά όπως έχει αποδείξει και ο Μαρξ την υπεραξία την παράγει η ζωντανή εργασία και όχι οι μηχανές.
Κατά συνέπεια στις παρούσες συνθήκες το καπιταλιστικό σύστημα δεν μπορεί να γίνει πιο δίκαιο. Αυτό που σε γενικές γραμμές καταφέρνει στον ένα ή στον άλλο βαθμό είναι να μειώνει τις κοινωνικές εντάσεις, την φτώχεια και την δυστυχία, ενισχύοντας ταυτόχρονα και την δυνατότητα των πολιτών να καταναλώνουν , δηλαδή να αγοράζουν τα εμπορεύματα που παράγονται.
Βέβαια υπάρχουν χώρες που είναι πολύ αναπτυγμένες και πιο φτωχές που αδυνατούν να αναπαραχθούν. Η εν λόγω άνιση και ταυτόχρονα συνδυασμένη παγκόσμια διαδικασία συμβαίνει και γιατί οι πρώτες εκμεταλλεύονται τις δεύτερες, διευρύνοντας την παγκόσμια κοινωνική και οικονομική ανισότητα.
Δημοκρατικός καπιταλισμός ;
Αν ο καπιταλισμός δεν μπορεί να γίνει καλύτερος ή δημοκρατικότερος , υπάρχει άλλος δρόμος πέρα από αυτόν; Μέχρι το 1990 υπήρχαν οι χώρες του “υπαρκτού καπιταλισμού”, προϊόντα της μεγάλης Ρωσικής επανάστασης και όλων των άλλων λαϊκών και αντικαπιταλιστικών επαναστάσεων του 20ου αιώνα.
Παρά το γεγονός πως δεν ξεπέρασαν τον καπιταλισμό υπήρξαν το αντίπαλο δέος του δυτικού καπιταλιστικού συστήματος και έκαναν τεράστιο καλό στους λαούς του κόσμου. Το παγκόσμιο κεϊνσιανικό μοντέλο του κράτους πρόνοιας εφαρμόστηκε χάρη και στο ανταγωνισμό μεταξύ των δύο αυτών μοντέλων καπιταλισμού.
Η κατάρρευση τους δεν οφείλεται στο γεγονός πως δεν πρόσφεραν δημοκρατία και ελευθερία δυτικού τύπου αλλά στην ανεπάρκεια τους να ανταγωνιστούν την δύση στο πεδίο της οικονομίας και της τεχνολογίας. Η Κίνα που τα κατάφερε παραμένει στην κορυφή της καπιταλιστικής πυραμίδας και αποτελεί μοντέλο προς εξαγωγή.
Ρεφορμισμός παντού ;
Η αλήθεια είναι ότι στις παρούσες συνθήκες δεν υφίσταται ένας αντικαπιταλιστικός δρόμος υπέρβασης του σημερινού συστήματος.
Για αυτό το λόγο οι παλαιές σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις έχουν αναλάβει ρόλο μιας καλύτερης διαχείρισης του καπιταλισμού μαζί με τις κεντροδεξιές δυνάμεις αλλά δυστυχώς και την άκρα δεξιά.
Ενώ οι πολιτικές δυνάμεις που έχουν αναφορά σε μια αριστερή αντικαπιταλιστική και σοσιαλιστική / κομμουνιστική προοπτική στη πραγματικότητα -είναι στο ένα ή στον άλλο βαθμό- ρεφορμιστικές δυνάμεις.
Προπαγανδίζουν την αναγκαιότητα και την ιστορική δυνατότητα μιας υπέρβασης του καπιταλιστικού συστήματος αλλά σε αυτή την συγκυρία αγωνίζονται για την καλυτέρευσή της ζωής των ανθρώπων ή για την διάσωση της φύσης. Αυτό ισχύει και για το ΚΚΕ, αυτό ισχύει και για την άκρα αριστερά ή και για την αριστερή σοσιαλδημοκρατία.
Η μόνη βέβαια σημαντική διαφορά είναι ότι το ΚΚΕ επιμένει σε ένα ηττημένο και ξεπερασμένο σοβιετικό μοντέλο, όπως άλλωστε και τμήματα της άκρας αριστεράς.
Ευτυχώς κάποιες μικρές δυνάμεις αναστοχάζονται μια νέα σοσιαλιστική και κομμουνιστική προοπτική, η οποία θα προσιδιάζει με τις σημερινές ή αυριανές δυνατότητες και δυναμικές που γεννιούνται στα σπλάχνα του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος.
Ίσως ένα αυριανό επαναστατικό κίνημα ονομάσει διαφορετικά αυτή την νέα ανατρεπτική απελευθερωτική προοπτική αλλά σε αυτό το κείμενο ας κρατήσουμε την ιστορική παράδοση του 20ου αιώνα.
Τα χαρακτηριστικά ενός νέου σοσιαλιστικού- κομμουνιστικού υποδείγματος
Η παγκόσμια οικονομική ανισοκατανομή, η οικονομική και παραγωγική ανάπτυξη, η καταστροφή του περιβάλλοντος αλλά και οι πολεμικές συγκρούσεις δημιουργούν μια νέα εποχή μεταναστεύσεων.
Είναι αναγκαιότητα οι δυτικοί πληθυσμοί να δείξουν την ενσυναίσθηση τους σε αυτούς τους πληθυσμούς για να μην έχουν μεγάλα προβλήματα αργότερα. Είναι αναγκαία και δυνατή μια πολιτική ενσωμάτωσης τους και όχι της αφομοίωσης τους.
Με βάση αυτή την τοποθέτηση ένας νέος σοσιαλιστικός-κομμουνιστικός αναστοχασμός δεν μπορεί παρά να συμπεριλαμβάνει το αίτημα της Ευρωπαϊκής ή και παγκόσμιας ιθαγένειας η οποία θα εξασφαλίζει ένα μίνιμουμ κοινωνικά, πολιτικά και εργατικά δικαιώματα σε όλους.
Οι τεράστιες καπιταλιστικές αντιθέσεις και οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί φέρνουν τον πόλεμο στην ημερήσια διάταξη. Ο κίνδυνος μιας πυρηνικής καταστροφής μπορεί μέχρι σήμερα να λειτουργούσε ανασταλτικά για να μην οδηγηθούμε σε παγκόσμια ανάφλεξη αλλά και αυτό στις μέρες μας φαίνεται να σχετικοποιείται. Εμπόδιο απέναντι σε αυτό το κίνδυνο μπορεί να σταθεί ένα αντιπολεμικό κίνημα με ξεκάθαρο διεθνιστικό χαρακτήρα. Τι σημαίνει αυτό; Κάθε αντιπολεμική συνιστώσα θα βλέπει ως αντίπαλο την αστική τάξη και τους μιλιταριστές της δικής του χώρας.
Η παγκόσμια ανάπτυξη με βάση το κέρδος δεν πατάει μόνο επί πτωμάτων, βλέπει και την φύση ως μια συνεχιζόμενη παραγωγική δύναμη που μπορεί να την εκμεταλλεύεται επ’ άπειρον. Ένα νέο σοσιαλιστικό/ κομμουνιστικό υπόδειγμα θα τοποθετηθεί τα πράγματα σε μια πιο ορθολογιστική κλίμακα. Η οικονομική και η παραγωγική ανάπτυξη έχει όρια, τα όρια είναι η φύση, το περιβάλλον, ο άνθρωπος ως φύση, ανάγκες και επιθυμίες. Μείωση της παραγωγής στα αναγκαία προς την ικανοποίηση των αναγκών των ανθρώπων. Άνοιγμα της συζήτησης για το τι επιθυμούμε, πώς επιθυμούμε, τα όρια των επιθυμιών και τι ρόλο παίζει σε αυτό η σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία.
Η σύγχρονη τεχνολογία όπως είπαμε διώχνει την ζωντανή εργασία από την παραγωγή δημιουργώντας όμως και νέες θέλεις εργασίας υψηλής τεχνογνωσίας. Ταυτόχρονα όμως ο τομέας των υπηρεσιών, των κοινωνικών αγαθών, της υγείας και της παιδείας, της συναισθηματικής παραγωγής, ο τομέας της συμπερίληψης και της κοινωνικής ενσυναίσθησης, καθώς και της προστασίας του περιβάλλοντος δημιουργούν εξίσου νέες θέσεις εργασίας.
Κάτω από άλλες συνθήκες μια άλλου τύπου τεχνολογία, περισσότερο στα μέτρα των άμεσων παραγωγών και των απλών ανθρώπων δύναται να βοηθήσει το ζήτημα του ανοικτού και ελεύθερου διαμοιρασμού των αγαθών, των υπηρεσιών, της ενέργειας κτλ. Σε αυτή την προοπτική θα βοηθήσει μια παγκόσμια ψηφιακή ιθαγένεια η οποία θα δίνει ελεύθερη , μη-εμπορευματοποιημένη πρόσβαση σε γνώση, άυλα και υλικά αγαθά, υπηρεσίες και ενέργεια.
Ταυτόχρονα απαιτείται μια ριζική μείωση των ωρών εργασίας σε παγκόσμια κλίμακα, ένας κοινωνικός μισθός σε χρήμα, υπηρεσίες , αγαθά ο οποίος θα είναι στοιχείο ενός διαμοιρασμού του παραγόμενου πλούτου και όχι ασπιρίνη απέναντι στην φτώχεια , καθώς και μια αποεμπορευματοποίηση του ελεύθερου χρόνου σε δημιουργικό χρόνο.
Το πλέον και βασικότερο ζήτημα ενός νέου σοσιαλιστικού / κομμουνιστικού υποδείγματος είναι και πάλι το ζήτημα της ιδιοκτησίας γενικά και ειδικότερα των μέσων παραγωγής. Τίποτε λιγότερο και τίποτε περισσότερο από την αναγκαιότητα τα μέσα παραγωγής να ανήκουν στο σύνολο της κοινωνίας. Τυπικά μεν μπορεί να υπάρχει κρατικός , ιδιωτικός και συνεταιριστικός τομέας αλλά τίποτε δεν θα ανήκει σε κανέναν. Όλα θα ανήκουν σε όλους με στόχο την ικανοποίηση των αναγκών τους και στην συνέχεια του ατομικού, κρατικού και συνεταιριστικού κέρδους. Ταυτόχρονα θα επιδιωχθεί να αναπτυχθεί το ζήτημα του διαμοιρασμού ή του δανεισμού στην θέση της κατοχής ιδιοκτησίας. Το leasing στα οχήματα μπορεί να λειτουργήσει σε μια σειρά από αγαθά μόνο που στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν θα ανήκουν σε πολυεθνικές αλλά στην κοινωνία.
Δυστυχώς όσο το 5% κατέχει πλούτο και εξουσία, όσο ολόκληρο το υπόλοιπο 95% και ταυτόχρονα όσο ένα 30% δεν έχει παρά να χάσει τις αλυσίδες του, τότε το υπόλοιπο 70% δεν θα κοιμάται ασφαλές.
Αποτελεί αναγκαιότητα ο πλούτος και η εξουσία να διαμοιραστεί σχετικά εξισωτικά σε όλους τους πολίτες. Έτσι ώστε ο κάθε πολίτης- με τον ένα ή τον άλλο τρόπο- να κατέχει το μερίδιο που του αναλογεί. Μόνο έτσι θα είσαστε όλοι και όλες στην μέση και θα εφαρμοστεί η Αριστοτελική οικονομική και πολιτική δημοκρατική μεσότητα.
Το ερώτημα παραμένει,αν μπορεί να εφαρμοστεί ρεφορμιστικά ή επαναστατικά αυτό το νέο υπόδειγμα; Με ένα αριστοτελικό και πάλι τρόπο η απάντηση βρίσκεται κάπου στην μέση. Για να υπάρξει μια τέτοια αλλαγή πρέπει να συμφωνεί η πλειοψηφία, άρα ίσως και να ξεκινήσει με ένα κοινοβουλευτικό ρεφορμιστικό τρόπο. Γρήγορα όμως θα χρειαστούν συγκρούσεις , ρήξεις και ανατροπές, άρα θα οδηγηθούμε στα επαναστατικά μονοπάτια με την πλειοψηφία να είναι οπλισμένη με σθένος και όχι μόνο με αυτό για να το φτάσουμε στο τέρμα.
