Σαν σήμερα, την 5η Νοεμβρίου του 1940 σκοτώθηκε στη μάχη της Πρεμένης ο Μαρδοχαίος Φριζής, που ήταν ο πρώτος ανώτερος Έλληνας αξιωματικός, που έπεσε στο Αλβανικό μέτωπο.
Κατά την έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940, ο αντισυνταγματάρχης Φριζής ήταν διοικητής του Υποτομέα Δελβινακίου της VIII Μεραρχίας.
Ήταν αυτός που, ως επικεφαλής του Αποσπάσματος Αώου, αναχαίτισε την ιταλική προέλαση, αντιπαρατάχθηκε επιτυχώς στην επίλεκτη μεραρχία αλπινιστών «Τζούλια» και συνέλαβε τους πρώτους ιταλούς αιχμαλώτους.
Το Απόσπασμα Πίνδου δέχθηκε κατά την 28η Οκτωβρίου 1940 την επίθεση ολόκληρης της Μεραρχίας «Τζούλια» και διεξήγαγε έναν άνισο αγώνα (10.804 άνδρες από τη μια και 2.000 από την άλλη.)
Λόγω της δυσμενούς εξέλιξης των γεγονότων στον τομέα της Πίνδου το Β΄ ΣΣ διατάχθηκε να ενεργήσει στην περιοχή της Πίνδου, να εξασφαλίσει το μέτωπο και να αποκαταστήσει σύνδεσμο με την VΙΙΙ Μεραρχία Πεζικού της Ηπείρου. Το Β΄ ΣΣ με Διοικητή τον Αντιστράτηγο Δημήτριο Παπαδόπουλο σταθεροποίησε το Μέτωπο με μέρος της Μεραρχίας Ιππικού με Διοικητή τον Υποστράτηγο Γεώργιο Στανωτά και της V Ταξιαρχίας Πεζικού με Διοικητή τον Συνταγματάρχη Αναστάσιο Καλή, και άρχισε η Ελληνική αντεπίθεση στην Πίνδο από τα ανατολικά προς τα δυτικά και από Νότο προς Βορρά.
Ιδιαίτερα η επιθετική ενέργεια της Ι Μεραρχίας (Σιδηρά Μεραρχία Λαρίσης) με Διοικητή τον Υποστράτηγο Βασίλειο Βραχνό το πρωί της 1ης Νοεμβρίου βελτίωσε πολύ την εικόνα των Ελληνικών επιχειρήσεων στον τομέα της Πίνδου και περίσφιξε τις ιταλικές δυνάμεις.
Παράλληλα η Ταξιαρχία Ιππικού με Διοικητή τον Συνταγματάρχη Σωκράτη Δημάρατο (από Βούρμπιανη), ήδη την 1 Νοεμβρίου 1940 είχε ταχθεί αμυντικά στη διάβαση Σκούρτζα (υψ. 1799) απ’ όπου ενεργούσε προς Σαμαρίνα και Δίστρατο.
Η Ελληνική αντεπίθεση συνεχίστηκε με αμείωτη ένταση και ορμή προς όλες τις κατευθύνσεις, ενώ η Μεραρχία «Τζούλια» παραιτήθηκε πλέον από τις επιθετικές της προσπάθειες και άρχισε να υποχωρεί εγκαταλείποντας τις προωθημένες θέσεις της. Η τύχη των Ιταλών είχε ήδη κριθεί και η υποχώρησή τους είχε αρχίσει.
Πράγματι από τις 6 Νοεμβρίου, χωρίς ελπίδα ενίσχυσης, χωρίς ανεφοδιασμούς, οι Ιταλοί άρχισαν να συμπτύσσονται διαμέσου της κοιλάδας του ποταμού Αώου, που ήταν και η μόνη οδός υποχώρησής των, όπου υπέστησαν μεγάλες απώλειες από το Απόσπασμα του Αντισυνταγματάρχη Μαρδοχαίου Φριζή.
Όμως το απόσπασμα Φριζή είχε υποστεί ήδη μια μεγάλη απώλεια, αφού την προηγούμενη ημέρα, 5 Δεκεμβρίου 1940, σκοτώθηκε ο επικεφαλής του, Αντισυνταγματάρχης, όταν το απόσπασμα δέχθηκε επίθεση από ιταλικά αεροπλάνα.
Ο Φριζής σύμφωνα με τις μαρτυρίες έδωσε εντολή στους στρατιώτες του να πέσουν στα χαρακώματα, παρ’ όλα αυτά, για να μην υπάρξει πανικός στους στρατιώτες, ο ίδιος παρέμεινε καβάλα στο άλογό του και συνέχισε να τους εμψυχώνει. Ως καβαλάρης έγινε εύκολος στόχος για τα εχθρικά αεροπλάνα. Στην αρχή τον γάζωσαν και έπειτα μία βόμβα τον αποτελείωσε.
Τα ιταλικά τμήματα διασκορπίζονται, εγκαταλείποντας πολλούς νεκρούς, ατομικά είδη, οπλισμό, πυρομαχικά, ασυρμάτους και πολεμικές σημαίες. Μεγάλος αριθμός ανδρών παραδίδεται. Στις 10 Νοεμβρίου η Ι Μεραρχία και η Μεραρχία Ιππικού ενεργώντας από κοινού συλλαμβάνουν 15 αξιωματικούς και 700 οπλίτες Ιταλούς και κυριεύουν μεγάλες ποσότητες πολεμικού υλικού. Οι ενέργειες προς ανακατάληψη του τομέα της Πίνδου συνεχίστηκαν και τις επόμενες ημέρες και στις 12 Νοεμβρίου είχε ολοκληρωθεί η ανάκτηση των εθνικών εδαφών. Η Μάχη της Πίνδου είχε τελειώσει με τη συντριβή της Μεραρχίας Αλπινιστών και την ουσιαστική διάλυσή της.
Στην νίκη, σημαντική ήταν η συμβολή των κατοίκων της περιοχής, ανδρών και γυναικών, οι οποίοι βοήθησαν τα μαχόμενα τμήματα, μεταφέροντας με αυτοθυσία και αυταπάρνηση, πυρομαχικά, τρόφιμα και άλλα εφόδια, μέχρι την πρώτη γραμμή του μετώπου, από όπου στη συνέχεια διακόμιζαν τραυματίες προς τα μετόπισθεν.
Οι απώλειες της Ιταλικής Μεραρχίας «Τζούλια» στην Πίνδο ήταν:
| Νεκροί: | Αξιωματικοί | 6 | Οπλίτες | 120 |
| Τραυματίες: | Αξιωματικοί | 24 | Οπλίτες | 248 |
| Αγνοούμενοι: | Αξιωματικοί | 6 | Οπλίτες | 300 |
| Σύνολο: | Αξιωματικοί | 36 | Οπλίτες | 668 |
Η ΟΜΟΡΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΖΟΥΛΙΑ ΤΟΥ ΟΥΝΤΙΝΕ και της ΤΕΡΓΕΣΤΗΣ
Η περιοχή από την οποία προερχόταν η Μεραρχία Αλπινιστών ήταν η περιοχή της Βορειοανατολικής Ιταλίας Φριούλι Βενέτσια Τζιούλια κι είχε ως έδρα της το Ούντινε.«Το άνθος της περιοχής Τζιούλια κείται νεκρό στην Ελλάδα» τραγουδά ο θλιμμένος ύμνος που ακούγεται και στην ταινία του Παζολίνι «120 ημέρες στα Σόδομα»
Την παραθέτουμε και στη σημερινή εκδοχή τιμώντας τον γενναίο αντίπαλο που τελικώς συνετρίβη λίγο προτού καταλάβει το Μέτσοβο και αποκόψει την Ήπειρο από την Θεσσαλία, πριν από 82 χρόνια. Οι στίχοι μεταξύ άλλων μιλούν κι από εκείνη την πλευρά για κάποιους αγαπημένους φαντάρους στο βαγόνι που φεύγει για τον πόλεμο, για να αφήσουν τελικώς τα κόκκαλα τους στα βουνά της Ελλάδας …
«Ο Φριζής ο Μαρδοχαίος, ο καλύτερος Εβραίος»
Για τον Χαλκιδαίο ήρωα αντισυνταγματάρχη Μαρδοχαίο Φριζή παραθέτουμε όμως μαρτυρίες στην καλή εφημερίδα του Ρεθύμνου «ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ», κυρίως στο φύλλο της 28-10-1954, που προέρχονται από πρόσωπα του συγγενικού και του φιλικού περιβάλλοντός του (*).
Ο ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΙΑΚΩΒΟΣ ΦΡΙΖΗΣ:«Όπως σ’ όλους τους πολέμους έτσι και στον πόλεμο του 1940 – 41 η συμμετοχή των εβραίων ήτο έκδηλη και ενθουσιώδης. Στον πόλεμο του 1912 υπήρχαν μόνον στρατιώτες, και αξιωματικοί ελάχιστοι μικρών βαθμίδων. Ενώ στον πόλεμο του 1940-1941 υπήρχεν και ένας μεγάλος, αριθμός εβραίων αξιωματικών, εις εκ των οποίων έφθανε εις τους ανωτέρους βαθμούς της Ελληνικής στρατιωτικής Ιεραρχίας. Πρόκειται δια τον ένδοξον συνταγματάρχην Μαρδοχαίον Φριζήν -ο όποιος συνέβαλε τα μέγιστα εις την δημουργίαν του ενδόξου Αλβανικού Έπους. Ό συνταγματάρχης Φριζής όπως είναι ήδη γνωστόν εσκοτώθη εις το πεδίον της τιμής κατά την μάχην της Πρεμένης (5-12-40). Δεν έλλειψε μόνον από τον εβραϊκόν λαόν ο Φριζής, έλλειψε και από τον Ελληνικόν λαόν ο οποίος κυριολεκτικώς τον ελάτρευε διότι εγνώριζε την ελληνικήν ψυχήν του εβραίου αυτού στρατιώτου. Το φιλελεύθερο πνεύμα του ήτο επανεστατημένο από την Ιταλική επίθεσιν. Οι Ιταλοί ήσαν διπλά εχθροί του. Εχθροί της πατρίδος του και εχθροί της θρησκείας του δηλ. οι εχθροί των κυριωτέρων ιδανικών του ανθρώπου. Γι’ αυτό πολέμησε σαν αληθινός Μακκαβαίος και εξύψωσε εις τους οφθαλμούς των Ελλήνων και του κόσμου ολοκλήρου την εβραϊκή πολεμικότητα και το γόητρον της εβραϊκής υπερηφάνειας. Τέκνον δυο ενδόξων και γενναίων φυλών της ελληνικής και εβραϊκής είχε όλα τα προσόντα και την ευφυίαν δια να φτάση εις τον βαθμόν του στρατηγού. Δυστυχώς η τύχη δεν τον άφησε να ζήση δια να ολοκληρώση το αποδοτικόν του όνειρον. Αι πράξεις του, τα έργα του ο ηρωισμός του έδειξαν ότι οι εβραίοι είναι προικισμένοι μ’ όλα εκείνα τα προσόντα που χρειάζεται κανείς για να φθάση κάπου ψηλά. Από την πρώτην ήμερα του πολέμου ευρίσκετο στην πρώτη γραμμή καταλαμβάνων με τους ηρωικούς του άνδρας το εν ύψωμα μετά το άλλο. Εις στιγμάς σκληρός αντιστάσεως του εχθρού έλεγε στους στρατιώτας του, ως είναι απολύτως εξηκριβωμένον «Εμπρός παιδιά ο Χριστός μαζί μας!». Κατά την μυθικήν εποποιίαν του Σμόλικα ελησμόνησε κάθε προσφιλές πρόσωπον. Εκείνην την στιγμήν ήτο μόνον τέκνον της ηρωικής μας πατρίδος και εις την γλυκητάτην φωνή της δυπέβαλε τον εγκόσμιον άνθρωπον εγκατέλειψε τας ανθρωπίνους αδυναμίας ακάθεκτος ερρίφθη είς τον αγώνα υπέρ της ελευθερίας. Η Ελλάς εθρήνησε τον συνταγματάρχην Φριζήν και σήμερον και πάντα θα τον θυμάται. Η ελληνική και η εβραϊκή ψυχή και πολεμικότης τόσον στον πόλεμο όσον και στην ειρήνη όταν είναι ενωμένες κάνουν πραγματικά θαύματα. Ό θάνατος δεν είναι πάντοτε ο επίλογος μιας ζωής υπάρχουν προνομοιούχοι δια τους οποίους είναι ο πρόλογος της αθανασίας και τέτοιος προνομιούχος ήτο ο Φριζής ο οποίος χάρισε τις πρώτες νίκες στα ελληνικά όπλα. Ή ιστορία έγραψε με χρυσά γράμματα το όνομά του και η εθνική μούσα του ποιητού Γ. Κελεπούρη τον απηθανάτησε με το γνωστό ποίημα:
Μες το Ναό της Λευτεριάς
σαν θείο άσμα
Και σαν ψαλμός θα τραγουδιέται
τ’ όνομά σου
Της τρομερής σκλαβιάς τη φάσμα
Σβήστηκε μπρος στο βροντερό
τ’ αστραποβόλημά σου!
Τρόπαιο ή θυσία σου αιώνιο
Υψωμένο
Στής δοξαστής μας ιστορίας σα
μετέωρο θα ζη
Να διαλαλή το τίμιο όνομα σου
Αθάνατε ήρωα Φριζή.
Και η Ελλάδα μας αιώνια και
Αγέραστη
Μ’ ευλάβεια και περηφάνεια
Γέρνει
Μπρος στην αντρεία σου την
Αλύγιστη
Και στων ηρώων της το Πάνθεον
σε παίρνει!
ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ στο ΡΕΘΥΜΝΟ
Η έκρηξη του πολέμου βρήκε στην πρώτη γραμμή έναν ακόμα προσφιλή σε όλους τους Ρεθεμνιώτες αξιωματικό.Ήταν ο Μαρδοχαίος Φριζής. Είναι κι από τους λίγους που ανέφεραν οι Κρητικοί κάνοντας ρίμα το όνομα με το χαρακτηρισμό που το συνόδευε «Ο Φριζής ο Μαρδοχαίος, ο καλύτερος Εβραίος!». Τα αισθήματα ήταν αμοιβαία, καθώς και ο ίδιος δήλωνε συχνά πως «ησθάνετο, ανέπνεε και εσκέπτετο ως αν ήτο Κρητικός». Στο Ρέθυμνο μπορούν ακόμη να σου δείξουν:
– Εδώ έμενε ο Μαρδοχαίος …
Η είδηση της ηρωικής θανής του δημοσιεύτηκε με αρκετές λεπτομέρειες στην Κρητική Επιθεώρηση (Δεκέμβριος 1940). Ο λαμπρός αυτός αξιωματικός είχε τοποθετηθεί στο Ρέθυμνο στα μέσα της δεκαετίας του 1930. Είχε μια εξαιρετική οικογένεια και κατείχε μια από τις πρώτες θέσεις στην κοινωνική ιεραρχία. Αξιοσέβαστη και η σύζυγός του που φημιζόταν για την ομορφιά, την κομψότητα και την υψηλή αισθητική της.
Είχε μπει στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών, από την οποία αποφοίτησε το 1916. Έλαβε μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην εκστρατεία στην Ουκρανία, και στη μικρασιατική εκστρατεία, όπου, κατά την υποχώρηση, πιάστηκε αιχμάλωτος στη Σμύρνη. Άλλοι Εβραίοι πληροφορήθηκαν το γεγονός, και συγκέντρωσαν χρήματα για να τον απελευθερώσουν
Σε μία σπάνια επίδειξη ήθους ο Μαυροχαίος Φριζής τους είπε πως «ό,τι είναι να γίνει θα γίνει για όλους».Ένα χρόνο αργότερα αφέθηκε ελεύθερος μαζί με τους υπόλοιπους Έλληνες αξιωματικούς. Το 1936 μετατέθηκε στην Κρήτη και του ανατέθηκε ο τομέας λογοκρισίας επί του Τύπου. Μετατέθηκε στο Δελβινάκι με την αιτιολογία ότι «δεν έκανε σωστά τη δουλειά του»…
Μια σπάνια μαρτυρία του Χάρη Καλαϊτζάκη
Αυτή την μαρτυρία του δικηγόρου κ. Χάρη Καλαϊτζάκη όπως την άκουσε από τον πεθερό του: « Η οικογένεια του Μαρδοχαίου Φριζή μετά το Ρέθυμνο και τον θάνατο του εγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονίκη. Μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης οι Γερμανοί ζήτησαν όπως και σε όλες τις πόλεις της Ελλάδος την καταγραφή των Εβραίων μέσω της κάθε Νομαρχίας. Η χήρα του Μαρδοχαίου πήγε στην Νομαρχία και απευθύνθηκε στον αρμόδιο υπάλληλο, ο οποίος ήταν Ρεθεμνιώτης και γνώριζε την ιστορία του ηρωικού συνταγματάρχη και της είπε να μη καταγραφεί με τα παιδιά της ως Εβραία, γιατί οι Γερμανοί έχουν κακό σκοπό. Πράγμα που έγινε. Η οικογένεια δεν καταγράφηκε και έτσι γλύτωσε από τον θάνατο».
Πηγές: «ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ»
