Αν και ο πληθυσμός τους στην Ιρλανδία έχει σταθεροποιηθεί, τελευταία, σε περίπου 150 ζεύγη, εκτιμάται ότι μειώθηκε κατά 96% από τη δεκαετία του 1970. Οι ορτυκομάνες, τα πανέμορφα καστανά πουλιά, με τον μακρύ λαιμό και το στρογγυλό σώμα, ήταν αυτά που με κελάηδισμα τους, κάποτε προανήγγειλαν στους Ιρλανδούς το καλοκαίρι. Πλέον αγρότες και κράτος δίνουν αγώνα για να διασώσουν ένα πουλί που φέρνει όμορφες αναμνήσεις στους ανθρώπους της ιρλανδικής υπαίθρου.
Οι ορτυκομάνες εξελίχθηκαν για να φωλιάζουν και να τρέφονται σε έδαφος με χαμηλό γρασίδι και με ζιζάνια των φυσικών πλημμυρικών πεδιάδων. Ο αριθμός των πουλιών αυτών είναι ακόμα μεγάλος σε μέρη της Ασίας και της Ανατολικής Ευρώπης.
Στη δε Δυτική Ευρώπη, κατά τη διάρκεια χιλιάδων χρόνων, η ορτυκομάνα προσαρμόστηκε επίσης σε παρόμοιες συνθήκες που δημιουργήθηκαν από χαμηλής βλάστησης λιβάδια και στις άκρες των αγρών. Εκεί, τα χόρτα ήταν αρκετά για να παρέχουν κάλυψη από τα αρπακτικά, αλλά λίγα για να χωρέσουν οι ορτυκομάνες. Παρόλο που οι ορτυκομάνες είναι πολύ ικανές στην πτήση και μεταναστεύουν κάθε χρόνο από την Αφρική, το ένστικτό τους, όταν απειλούνται, είναι να τρέχουν και να κρύβονται.
Καθώς η γεωργία εξελίχθηκε και η βιομηχανική γεωργία επεκτάθηκε, το τεχνητό λίπασμα επέτρεψε στους αγρότες να θερίζουν τα λιβάδια τους νωρίτερα μέσα στο έτος, παρεμποδίζοντας την αναπαραγωγική περίοδο της ορτυκομάνας, που είναι από τα μέσα έως τα τέλη του καλοκαιριού. Οι βιότοποι τους εξαφανίστηκαν σε πολλά μέρη στη Δυτική Ευρώπη.
Αλλά σε απομακρυσμένες παράκτιες περιοχές της Ιρλανδίας, και μερικούς άλλους θύλακες σε Αγγλία, Σκανδιναβία και Σκωτία, το άγονο έδαφος και το υγρό κλίμα καθυστέρησαν την άφιξη της βιομηχανικής γεωργίας, επιτρέποντας στις ορτυκομάνες να αντέξουν.
Ωστόσο, όπως αναφέρει ρεπορτάζ των New York Times, σήμερα, το κελάηδημα του πουλιού σπάνια ακούγεται έξω από μερικούς διάσπαρτους θύλακες κατά μήκος της δυτικής ακτής στην Ιρλανδία, όπως το Belmullet, μια απομακρυσμένη χερσόνησο της κομητείας Mayo. Ενώ ήταν πολυάριθμα, άρχισαν να απειλούνται στα τέλη του 20ού αιώνα, κυρίως λόγω των αλλαγών στις γεωργικές πρακτικές που τους στέρησαν καταφύγια αναπαραγωγής.
«Οι ηλικιωμένοι εξακολουθούν να θυμούνται την επιστροφή στο σπίτι από τους χορούς τις καλοκαιρινές νύχτες ακούγοντας τις ορτυκομάνες να κελαηδούν από τα χωράφια τριγύρω», είπε στο New York Times η Anita Donaghy, βοηθός επικεφαλής του Birdwatch Ireland. «Μαθαίνεις ότι διοργανώνονται ειδικά ταξίδια σε μέρη στη δύση όπου θα ξανακούσουν την ορτυκομάνα. Είναι λυπηρό που πολλοί νέοι δεν το έχουν ακούσει ποτέ».
«Θυμάμαι ότι τη δεκαετία του 1970, αυτή η περιοχή ήταν γεμάτη από ορτυκομάνες», είπε για την περιοχή στη χερσόνησο Belmullet, ο 57χρονος αγρότης και λάτρης της ορτυκομάνας Patric Mangan. «Τότε, οι αγρότες άρχισαν να κόβουν γρασίδι νωρίτερα, και σχεδόν εξαφάνισαν τους πληθυσμούς από εδώ. Και αν είναι έτσι, μπορεί να μη τα ξαναδούμε ποτέ».
Οι προσπάθειες για τη διάσωση της ορτυκομάνας στην Ιρλανδία ξεκίνησαν τη δεκαετία του 1990 και περιελάμβαναν την απαγόρευση της πρώιμου θερισμού όπου μπορεί να αναπαραχθούν οι ορτυκομάνες. Αυτοί οι κανόνες, ωστόσο, συχνά δυσαρεστούσαν τους αγρότες, οι οποίοι ήθελαν να χρησιμοποιήσουν το γρασίδι για ζωοτροφές.
Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια, οι οικολόγοι, οι κυβερνητικές υπηρεσίες και οι αγρότες έχουν οργανωθεί για να προσπαθήσουν να αναστρέψουν τη μείωση του αριθμού των ορτυκομάνων και να διατηρήσουν το κελάηδημα του για τις γενιές.
Το πρόγραμμα
Ένα νέο κρατικό πρόγραμμα, το Corncrake Life, υιοθετεί μια πιο μακροπρόθεσμη προσέγγιση, με τη συνεργασία των αγροτών, για να διατηρήσει ή ακόμη και να αναγεννήσει τα άγρια λιβάδια δίπλα στον Ατλαντικό Ωκεανό όπου τα συγκεκριμένα πουλιά ζευγαρώνουν και μεγαλώνουν τα μικρά τους.
Ο John Carey, διευθυντής του Corncrake Life, είπε ότι τέτοιες προσπάθειες ήταν αποτέλεσμα αλλαγής στάσεων. «Εδώ και γενιές, λέγεται στους αγρότες ότι οι τσουκνίδες είναι ζιζάνια. Είναι βρώμικες. Ξεφορτωθείτε τες» είπε στου New York Times. «Δύσκολα μπορείς να πείσεις τους αγρότες, αλλά είναι πραγματικά καλό καταφύγιο για τις ορτυκομάνες» συμπλήρωσε.
Παρ’ όλα αυτά φαίνεται ότι αρκετοί αγρότες αρχίζουν και προσεγγίζουν πιο φιλική στάση προς το πουλί. Τα 25 στρέμματα του Feargal Ó Cuinneagán, ενός κτηνιάτρου και λάτρη των ορτυκομάνων κοντά στο Belmullet, κάποτε έβγαζαν μόνο γρασίδι, αλλά τώρα είναι γεμάτα με συστάδες τσουκνίδων, που φυτρώνουν σε σάπια δεμάτια άχυρου.
Το Corncrake Life ξεκίνησε από μια πιλοτική ομάδα 50 αγροτών στις παράκτιες κομητείες του Ατλαντικού Donegal, Galway και Mayo. Το 75% του αρχικού προϋπολογισμού του προγράμματος ύψους 5,9 εκατομμυρίων ευρώ, για πέντε χρόνια προερχόταν από την ΕΕ.
Πληρώνοντας αγρότες για να φιλοξενούν τα πουλιά
Σε τέτοια υγρά και ανεμοδαρμένα μέρη της δυτικής Ιρλανδίας, οι φάρμες είναι συνήθως μικρές, από 20 έως 40 στρ., και κατάλληλες κυρίως για την εκτροφή μικρού αριθμού προβάτων ή βοοειδών. Λίγοι αγρότες κερδίζουν τα προς το ζην από τη γη τους και οι εναλλακτικές πηγές εισοδήματος είναι συχνά ευπρόσδεκτες.
Με αντάλλαγμα για ετήσιο εισόδημα έως και 304 ευρώ ανά στρέμμα, οι αγρότες καλούνται να φυτέψουν ένα μέρος της γης τους με καλλιέργειες που δεν προορίζονται για τροφή, αλλά για να παρέχουν κάλυψη στις ορτυκομάνες. Έτσι λοιπόν, το λιβάδι αφήνεται να επιστρέψει στη φυσική του κατάσταση, όπου πολλά είδη γηγενών χόρτων αναμειγνύονται με αγριολούλουδα και ζιζάνια. Δεν επιτρέπονται τα τεχνητά λιπάσματα και τα ζιζανιοκτόνα.
«Δεν ανταμείβουμε τους αγρότες για το ότι έχουν τις ορτυκομάνες στη γη τους, τους ανταμείβουμε επειδή διατηρούν τον βιότοπό τους», είπε ο John Carey. «Ακόμα κι αν δεν εμφανιζόταν ποτέ μια ορτυκομάνα, η μεγαλύτερη αξία αυτής της γης δεν είναι στην παραγωγή τροφίμων, είναι στα δημόσια αγαθά και υπηρεσίες, καθαρό νερό, ποικιλία άγριας ζωής, δέσμευση άνθρακα. Είναι καιρός να αρχίσουμε να πληρώνουμε γι’ αυτό» συμπληρώνει ο ίδιος.
Ο Patrick Mangan, στάθηκε πρόσφατα στο μερικώς αναζωογονημένο λιβάδι του στη χερσόνησο Belmullet, δείχνοντας περήφανα τις τσουκνίδες, τον άγριο μαϊντανό, τα μακριά χόρτα και τα αγριολούλουδα, όπου οι ορτυκομάνες αυξάνονται ξανά σε αριθμό. Κάποια στιγμή, ο πληθυσμός τους στο Belmullet έπεσε σε τέσσερα αρσενικά. Το 2021 μετρήθηκαν 38.
Στους βιότοπους των ορτυκομάνων, οι αγρότες καλούνται να αντιστρέψουν την κανονική πρακτική θερισμού και να αρχίσουν να κόβουν το γρασίδι ξεκινώντας από τη μέση των χωραφιών τους και να κινούνται προς τα έξω. Αυτό δίνει στα πουλιά που κατοικούν στο έδαφος την ευκαιρία να απομακρυνθούν. Ο Shane McIntyre, ένας εργολάβος χλοοκοπτικής στο Belmullet που εργάζεται εθελοντικά στην Corncrake Life, εφηύρε μια νέα «ράβδο έκπλυσης» που θα στερεώνεται στο μπροστινό μέρος των τρακτέρ για να τρομάξει τις ορτυκομάνες και άλλα άγρια ζώα πριν αυτά παγιδευτούν στα χλοοκοπτικά.
Αγρότες που έχουν ανακαλύψει αυγά ορτυκομάνων σε φωλιές, σύμφωνα με ένα νέο πρωτόκολλο, τα παρέδωσαν και αυτά οδηγήθηκαν 300 μίλια μακριά στο Πάρκο Fota Wildlife στην κομητεία Κορκ. Εκεί εκκολάπτονται σε ειδική εγκατάσταση, για να απελευθερωθούν πίσω στο χωράφι όπου βρέθηκαν. Το πάρκο φιλοξενεί επίσης έναν μικρό πληθυσμό ορτυκομάνων. Όταν ανακοινώθηκε για πρώτη φορά το πρόγραμμα το 2013, το πάρκο εξεπλάγη όταν ήρθαν σε επαφή πολλοί αγρότες που ήλπιζαν να επιστρέψουν τα πουλιά εκ νέου τη γη τους.
«Είναι μέρος της ιστορίας. Είναι στη μνήμη τους», είπε ο Sean McKeown, διευθυντής του πάρκου, για τους αγρότες. «Τους θυμίζουν τις παλιές καλές μέρες, όταν ήταν νέοι».
Πηγή: The New York Times
