Δημήτρης Αργυρός
Στο προηγούμενο άρθρο μου ” Αριστερά: Μια Φιλοσοφική θεώρηση” επιχείρησα να προσεγγίσω την αριστερά από μια φιλοσοφική οπτική, σε αυτό το άρθρο θα επιχειρήσω μια πολιτική και ιστορική περιοδιολόγηση, ενώ ίσως σε ένα επόμενο άρθρο θα τολμήσω να επιχειρηματολογήσω επί της συγκυρίας.
Οι δύο οικογένειες και το πνεύμα του 68′
Οι δύο μεγάλες σύγχρονες αριστερές οικογένειες είναι η Σοσιαλδημοκρατία και ο Κομμουνισμός με κοινή καταγωγή τον Μαρξισμό, αυτήν την τεράστια επιστημονική ήπειρο που έχει ως εργαλείο τον ιστορικό υλισμό και έχει ανακαλύψει, καλύτερα αποκαλύψει, το μυστικό της καπιταλιστικής παραγωγής την υπεραξία.
Ο Μαρξισμός γέννησε το κομμουνιστικό κίνημα του 19ου αιωνα ως την “αριστερά της αριστεράς” των αστικών δημοκρατικών επαναστάσεων του 19ου αιώνα. Στην συνέχεια ως αναίρεση αυτού του επαναστατικού Μαρξισμού γεννήθηκε η Σοσιαλδημοκρατία που δεν συμπαθούσε, καλύτερα αντιπαθούσε τις επαναστάσεις, θεωρώντας πως θα φτάσουμε στην πηγή, δηλαδή στο Σοσιαλισμό με μεταρρυθμίσεις. Ως άρνηση της άρνησης αυτων των δύο γεννήθηκε το κομμουνιστικό κίνημα του 20ου αιώνα, ο Μαρξισμός- Λενινισμός και όλες οι αιρέσεις του, όπως είναι ο Μαοϊσμός και ο Τροτσκισμός και μια σειρά απο σοσιαλιστικά καθεστώτα με τα θετικά και τα πολλά αρνητικά τους, χωρίζοντας τον κόσμο στα δύο.
Η ιστορική διαλεκτική δεν σταματάει ποτέ να “σπάει τούβλα”, το 1968 η τελευταία μεγάλη παγκόσμια επανάσταση συντάραξε το πλανήτη και έφερε “τούμπα” τόσο τον ορθόδοξο καπιταλισμό όσο και τον ορθόδοξο κομμουνισμό. Το πνεύμα, καλύτερα το κίνημα του Μάη του 68′ το οποίο ήταν μια ενότητα και υπέρβαση του Μαρξισμού, του Αναρχισμού και του Φιλελευθερισμού εναντιώθηκε στο κοινωνικό και πολιτικό συντηρητισμό και πουριτανισμό και έθεσε στο κέντρο της συζήτησης τα όρια της οικονομικής και παραγωγικής ανάπτυξης, θέτοντας τις βάσεις για την γέννηση του οικολογικού ζητήματος. Το πνεύμα του 68′ άλλαξε και δυνάμωσε το δυτικό καπιταλισμό και υπόσκαψε το ορθόδοξο κομμουνισμό και τον υπαρκτό σοσιαλισμό, κατά μια έννοια τα γεγονότα της διετίας του 89-91 ήταν μια επιβεβαίωση αλλά και αναίρεση του 68′ σε πιο νεοφιλελευθερα και νεοσυντηρητικά μοτίβα.
Αριστερά και Καπιταλισμός
Το μέγα παράδοξο είναι πως τόσο η σοσιαλδημοκρατία, όσο και το κομμουνιστικό κίνημα έχουν μια πολύ στενή σχέση ενότητας και θανάσιμου μίσους με τον καπιταλισμό. Δίχως την τεράστια βιομηχανική καπιταλιστική ανάπτυξη, τα εργοστάσια, τους εργάτες και τις εργάτριες, τους σκλάβους στις φυτείες , τους αγρότες που τους παίρνουν την γη, τους περιφράζουν τα λιβάδια , τότε δεν θα υπήρχε και η αριστερά. Δεν είναι λάθος να πούμε πως ο ίδιος ο καπιταλισμός γέννησε την αριστερά για να τον εμποδίζει να εκδηλώνει με θανάσιμο μίσος τις αντιθέσεις και τις αντιφάσεις του, για να τον ορθολογικοποιεί σε ένα βαθμό. Χωρίς την αριστερά μπορεί και να μην οικοδομούνταν το κράτος πρόνοιας, έτσι ώστε να εξομαλύνονται οι κοινωνικές αντιθέσεις, μπορεί και να μην είχαν κατακτήσεις οι εργάτες για να μπορούν να μετατρέπονται σε πελάτες, μπορεί ο δημοκρατικός καπιταλισμός να είχε ηττηθεί απο τον φασισμό και να μην υπήρχε η εκδοχή του πράσινου καπιταλισμού. Υπερβολές θα πουν κάποιοι: θα τους απαντήσω , έτσι είναι αν έτσι νομίζεται, μόνο που η απουσία μιας αριστεράς, για να μην πω της αριστεράς στην Ευρώπη, όξυνε τις ταξικές αντιθέσεις και τους κοινωνικούς ανταγωνισμούς και ανοιξε το δρόμο σε δυο επικίνδυνους ανορθολογισμούς: του φασισμού από την μια και του ισλαμικού φονταμεταλισμού από την άλλη.
Οι ίδιοι οι πατριάρχες του αριστερού κινήματος έχουν επιβεβαιώσει αυτή την σχέση υποστηρίζοντας ότι ο κομμουνισμός θα είναι η θετική υπέρβαση του καπιταλισμού, στο βαθμό που ο κομμουνισμός είναι η διαλεκτική ολοκλήρωση των φυσικών επιστημών, της Αγγλικής πολιτικής οικονομίας, της Γερμανικής φιλοσοφίας και του Γαλλικού επαναστατικού κινήματος. Στην βάση αυτού του πνεύματος τοποθετούν το αριστερό κίνημα στην κατεύθυνση μιας εξελικτικής διαδικασίας με κορύφωση τον κομμουνισμό,όπου όλες οι ανθρώπινες κατακτήσεις θα μπαίνουν στην υπηρεσία των πολλών και όχι των λίγων καπιταλιστών.
Στο σημείο στο οποίο έμπαιναν οι διαφωνίες ήταν στο ρυθμό και στο τρόπο που θα ακολουθούνταν, έτσι ώστε να περάσουμε από τον καπιταλισμό στο κομμουνισμό. Η σοσιαλδημοκρατία πίστευε πως μπορούμε να αφήσουμε την εξέλιξη να δράσει υπερ μας, κάνοντας μεταρρυθμίσεις, το κομμουνιστικό κίνημα πίστευε, πως πρέπει να την επιταχύνουμε με επαναστατική δράση.
Επιτυχία, αποτυχία και καταστροφή
Τα γεγονότα δεν εξελίχτηκαν όπως πίστευαν τόσο οι κομμουνιστες όσο και οι σοσιαλδημοκράτες. Το κομμουνιστικό κίνημα, όπου και αν πήρε την εξουσία, κυρίως στην Ρωσία , την ανατολική Ευρώπη και τον 3ο κόσμο μετασχηματίστηκε σε δύναμη επιτάχυνσης του αστικού καπιταλιστικού εκσυχρονισμού ο οποίος έγινε δίχως την κλασική αστική τάξη, με τον ρόλο αυτόν να τον παίζει η κομματική διανόηση και η κρατική γραφειοκρατία. Ταυτόχρονα για να κρατηθεί στην εξουσία και να επιβεβαιώσει και το ιδεολογικό πλαίσιο οικοδόμησε μια μακροχρόνια συμμαχία με τα λαϊκά στρώματα, με πρωτόγνωρες κατακτήσεις σε υγεία, παιδεία κτλ. Αντίστοιχα οι σοσιαλδημοκράτες αποδείχθηκαν οι τέλοιοι διαχειριστές του καπιταλισμού στην Ευρώπη, οικοδομώντας και αυτοί μια συμμαχία με τα λαϊκά στρώματα, το περίφημο “κοινωνικό κράτος”. Και στις δυο περιπτώσεις ο καπιταλισμός είναι που βγήκε κερδισμένος και δυναμωμένος και όχι η θετική αναιρεσή του ο κομμουνισμός.
Κατά μια διαολεμένη ιστορική διαλεκτική όλοι βγήκαν κερδισμένοι: Ο καπιταλισμος αναπτύχθηκε σε απίστευτο βαθμό και σήμερα έχουμε περάσει σε μια 3η ή 4η βιομηχανική επανάσταση. Η εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα απεκτησαν πρωτόγνωρα δικαιώματα τόσο σε συλλογικό, όσο και σε ατομικό επίπεδο, αν και σήμερα παίρνονται πίσω , όσο για την αριστερά κατέκτησε ένα κεντρικό θεσμικό ή και κυβερνητικό ρόλο, σε αυτό το πλαίσιο τουλάχιστον μέχρι το 1990.
Το 1990 ο υπαρκτός σοσιαλισμός, αυτή η ιδιαίτερη εκδοχή σοσιαλισμού και καπιταλισμού, δεν άντεξε τον ανταγωνισμό του καθαρόαιμου δυτικού καπιταλισμού και κατέρρευσε, η καπιταλιστική δυναμική έφαγε την όποια ξεφτισμένη σοσιαλιστική ενδυμασία και μέσα σε μια νύκτα οι γραφειοκράτες μεταμορφώθηκαν σε τυπικούς καπιταλιστές. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η αριστερά, όλες οι εκδοχές της αριστεράς, το ιστορικό κομμουνιστικό κίνημα, αλλά και η ιστορική σοσιαλδημοκρατία, ακόμη και την σοσιαλδημοκρατια των σκανδιναβικών κρατών, να οδηγηθούν σε ιστορική στρατηγική ήττα.
Το χειρότερο αποτέλεσμα των νέων συνθηκών είναι η επικράτηση της άποψης πως ο καπιταλισμός είναι το τελευταίο μεγάλο σύστημα και δεν μπορεί να υπάρξει ένα ανώτερο και καλύτερο κοινωνικό σύστημα. Η συγκεκριμένη άποψη υποστηρίζει πως σε αυτό το πλαίσιο αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να βελτιώσουμε λίγο το καπιταλιστικό σύστημα: Δημιουργώντας ένα δίκτυο ασφαλείας για τους φτωχούς, θέτοντας κάποια οικολογικά όρια, ενισχύοντας την αστική κοινοβουλευτικη δημοκρατία και τα ατομικά δικαιώματα.
Δυστυχώς στην βάση αυτής της παραδοχης άμεσα ή έμμεσα, ρητά και άρρητα εδώ και 3 δεκαετίες προχωράει η αριστερά και οι αριστεροί στην Ευρώπη και στην Βόρεια Αμερική, άσχετα με το τι υποστηρίζουν. Ας δούμε ένα παράδειγμα που συνέβη λίγα χρόνια πριν στην Ελλαδα: Στην μάχη του 2015 στο δημοψήφισμα του “Οχι” που έγινε “Ναι”, τόσο η συνθηκολογηση του ΣΥΡΙΖΑ, όσο και η απουσία του ΚΚΕ από αυτή την μάχη έχει ως αιτία την παραπάνω παραδοχή. Μέσα από διαφορετικές προσεγγίσεις και οι δυο αριστερές δυνάμεις υποστήριζαν πως δεν μπορούμε να διακυνδυνευσουμε μια ολική σύγκρουση με την ΕΕ και το παγκόσμιο καπιταλιστικό κατεστημένο. Στην παραπάνω παραδοχή με ένα έμμεσο ή άμεσο τρόπο συμφωνούσε και η πλειοψηφία του λαϊκού κόσμου, που ψήφισε Όχι” στο δημοψήφισμα του 2015, για αυτό και δεν ακολούθησε τον Βαρουφάκη, την άκρα αριστερά, την ΛΑΕ ή την ΑΝΤΑΡΣΥΑ. Πολύ φοβούμαι δε πως ακόμη και η άκρα αριστερά, η ΑΝΤΑΡΣΥΑ και η ΛΑΕ, αν είχαν την μαζικότητα και την δυναμική του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΚΕ δεν θα το πήγαιναν μέχρι τέλους, ίσως να ακολουθούσαν μια πολιτική γραμμή σαν το “κατενάτσιο” που πρότεινε ο Βαρουφάκης.
Σε ολάκαιρη την Ευρώπη η αριστερά έχει ενσωματώσει τόσο βαθιά το πνεύμα της ήττας και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να φαντάζει ως τμήμα του καπιταλιστικού συστήματος. Να φαντάζει είτε ως το αριστερό άκρο αυτών που υποστηρίζουν την καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση , είτε το αριστερό άκρο αυτών που θέτουν το έθνος – κράτος ως το αντίπαλο δέος στην παγκοσμιοποίηση. Αυτό επιτρέπει, αφήνει χώρο, στην άκρα δεξιά, σε μια μορφή άκρας δεξιάς να φαντάζει αντισυστημική δύναμη, ενώ οι δυνάμεις του κέντρου , της κεντροδεξιάς και της κεντροαριστεράς να εφαρμόζουν απρόσκοπτα ακροδεξιές και νεοφιλελευθερες πολιτικές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι τελευταίες εκλογές στην Γαλλία, όπου οι ψηφοφόροι στο β γύρο έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε ένα φασίστα του κέντρου και στην Λεπέν, με την παραδοσιακή αριστερά ( σοσιαλιστές, κομμουνιστές , τροτσκιστές) να έχει εξαφανιστεί.
Κάπου εδώ κλείνουμε και αυτό το άρθρο κρατώντας μια διαπίστωση: Ο καπιταλισμός μέχρι και τα σήμερα είναι ένα εξαιρετικά δυναμικό σύστημα που άντεξε και αντέχει και μετουσιώνει τους ανταγωνισμούς και τις αρνήσεις προς όφελος του, ζει, αναπνέει μέσα από αυτές, αυτό δεν συνεπάγεται πως θα το κάνει για πάντα , ήδη σε ένα βαθμό φτάνει σε συγκεκριμένα όρια, οικονομικά, κοινωνικά και κυρίως οικολογικά.
