Ο εξαιρετικός “μάστορας της πέτρας” κ. Αθανάσιος Πόραβος ή -όπως με προέτρεψε να τον αποκαλώ- “μαστρο Θανάσης”… μού εμπιστεύτηκε ένα κείμενο που το θεωρώ μοναδικό στο είδος του, εφόσον γράφτηκε από έναν άνθρωπο που αφιέρωσε τη ζωή του στις -κάθε είδους…- πέτρινες κατασκευές κι έχει στο ενεργητικό του πλήθος από πέτρινα αριστουργήματα. Βασικός συντελεστής ο μαστρο Θανάσης στην εκ θεμελίων αναστήλωση του περίφημου γιοφυριού της Πλάκας.
https://www.facebook.com/petraslogos
Θανάσης Πόραβος*
Οι μαστόροι λιθοδομής των μπουλουκιών από σχεδόν το 1700 μέχρι τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο δημιούργησαν αθόρυβα και απλά έργα οικοδομής στη βάση των πραγματικών αναγκών των ανθρώπων. Στην απλή και δημιουργική τους δουλειά έκρυβαν μια απίστευτη σοφία, αποτέλεσμα της πείρας και της Παράδοσης. Τα έργα τους δεν προκύπτουν από κάποιο σχεδιαστήριο. Χαράζονταν επί τόπου με μοναδικό μέτρο τον άνθρωπο, τις ανάγκες του και την οικονομική δύναμη του εργοδότη. Το απλό, το χρήσιμο, το αναγκαίο το διακρίνεις σε κάθε πέτρα και έργο της Λαϊκής Αρχιτεκτονικής
Συναγωνίζονται αντάμα η αισθητική και η λειτουργικότητα.
Ξακουστά μαστοροχώρια ήταν των χωριών της Κόνιτσας, των Τζουμέρκων, του Βοϊου, των Λαγκαδιών και της Θράκης. Απαρτίζονταν από πελεκάνους, χτίστες, νταμαρτζήδες, ασβεστάδες, ξυλουργούς, ζωγράφους και μαστορόπουλα.
Ξεκινούσαν από τα μέρη τους την άνοιξη και επέστρεφαν το φθινόπωρο.
Ζούσαν κοινοβιακά με βάση το εθιμικό δίκαιο. Αποτελούνταν από συγγενείς και συγχωριανούς. Την αμοιβή την καθόριζε ο πρωτομάστορας. Σκληρή η δουλειά του μπουλουκιού και πολύ λιτή η ζωή τους… με το μυαλό πάντα στην οικογένεια και την πατρίδα τους. Ταξίδεψαν σχεδόν σε όλο τον κόσμο (είδα έργο τους στο Κρεμλίνο… τον Άγιο Γεώργιο).
Έφτιαξαν δημόσια έργα, σπίτια, εκκλησιές, καμπαναριά, γεφύρια, κάστρα, οχυρωματικά έργα, φάρους κ. ά. Όλα τους τα έργα εναρμονισμένα άριστα με το περιβάλλον.
Για πολλά χρόνια όργωσαν τη χώρα, ήταν για τους Τούρκους «φίλοι του λαού» τους σέβονταν, τους εμπιστεύονταν και τους είχαν σε υπόλειψη, τόσο ο λαός όσο και οι Τούρκοι που τους παρείχαν ασυλία στις μετακινήσεις τους.
Ο πρώτος μεταξύ ίσων ήταν ο πρωτομάστορας που διέθετε και κάποια ξεχωριστά προσόντα. Ο πρωτομάστορας ήταν ευρηματικός, οργανωτικός (μάνατζερ), σχεδιαστής-έστω και στο χώμα- άριστος μηχανικός και αρχιτέκτονας με καλλιτεχνικό ένστικτο, φαντασία και τόλμη. Διπλωμάτης και διαπραγματευτής έβρισκε κι έκλεινε δουλειές. Επέβλεπε και καθόριζε τη θεμελίωση, τοποθετούσε το πρώτο αγγονάρι και το τελευταίο κλειδί στα γεφύρια. Εισέπραττε την αμοιβή, πλήρωνε τους μαστόρους με το φανταστικό ποσό της εποχής 1,5 οκά καλαμπόκι τη μέρα και καμιά φορά και στάρι. Οι καλύτερα αμειβόμενοι ήταν οι πελεκάνοι. Μερτικό ανήκε και στα ζώα που κουβαλούσαν πέτρα και άμμο.
Η εκπαίδευση των νέων μαστόρων γινόταν τον χειμώνα στην Πυρσόγιαννη και άλλες περιοχές. Χαρακτηριστικός ο διάλογος του πρωτομάστορα Ζιώγα Φρόντζου, που έχτισε το γεφύρι της Κόνιτσας. Όταν τον ρώτησε ο Τούρκος μηχανικός παραλαβής του έργου «ποιο πανεπιστήμιο τέλειωσε»… η απάντησή του ήταν… «της Σκράπας»! Ο Τούρκος ντράπηκε να επιμείνει περισσότερο…(«Σκράπα είναι περιοχή που συλλέγαν πέτρες από το ποτάμι για εκπαίδευση). Προφανώς δεν ήταν εύκολο να τελειώσει κανείς αυτό το Πανεπιστήμιο.
Η ζωή των μαστορόπουλων ήταν η πιο δύσκολη γιατί εκτός από τα βάρη όλη μέρα κουβαλώντας πέτρες και λάσπη… είχαν και τη φροντίδα των ζώων.
Οι ώρες απασχόλησης πολλές… «από ήλιο σε ήλιο..», όμως είχαν τη διάθεση να τραγουδούν την αργάδα τους, να διασκεδάζουν μεταξύ τους, να λένε πολλές ιστορίες από αυτά που έζησα κι εγώ στη διαδρομή μου
Το πιο πολύτιμο εργαλείο το «τσιόκι» (σφυρί) κληρονομούταν από πατέρα σε γιο. Το τσιόκι εργαλείο βοηθός του αυτιού ν΄ ακούει και να βρίσκει τα αδύνατα σημεία της πέτρας. Αλλά και εργαλείο που επιφέρει τα κατάλληλα χτυπήματα στην πέτρα για τη διαμόρφωση και τον καλλωπισμό της!
Το χτίσιμό τους εξαιρετικό και ποικίλο. Δημιούργησαν αριστουργήματα «λαϊκού πολιτισμού». Έχτισαν ξερολιθιές, αργοντούβαρα, έμπλεχτα, αράδες, μέχρι απόλυτα λαξευμένες πέτρες κι αγγωνάρια (ισόδομα) πρέκια και καμαρολίθια εξαιρετικά λιθοανάγλυφα και υπέρθυρα..
Τα υλικά που χρησιμοποιούσαν σαν κονίαμα συγκόλλησης εκτός από χώμα ή άμμο κι ασβέστη… χρησιμοποίησαν και το «κουρασάνι» που περιείχε πορσελάνη, τριμμένο κεραμίδι, άχυρα, γιδόμαλλο και πολύ καθαρό ασβέστη. Η ακριβής αναλογία και η τεχνογνωσία χάθηκε και υπάρχει ένα μεγάλο κενό.
Για να προστατευτούν από τους Τούρκους, άλλωστε κλειστή παρέα ήτανε… καθιέρωσαν μια δική τους γλώσσα τα κουδαρίτικα (κούδα = πέτρα) ή μαστορικά. Μια γλώσσα που εμπεριείχε τοπικούς ιδιωματισμούς, τοπονύμια, παρατσούκλια. Γλώσσα συνθηματική με περιορισμένο αριθμό λέξεων.
Αναφέρω ελάχιστα που τα βρίσκω χαρακτηριστικά:
μάνο = ψωμί, δικρανάς= δάσκαλος, τσέτσο = κρέας, τα κράνα= τα χρήματα, αγγίδες =κορίτσια, πραχάλα =δουλειά, κούφιος = τοίχος,
(θα μας πραχαλισ’ η αγγίδα ζούμπια)= θα μας φτιάξει η κοπέλα πίττα.
Στις μέρες μου τα κουδαρίτικα εκτός από νοσταλγική αναφορά δεν έχουν πρακτική χρήση παρ΄ότι οι δάσκαλοί μου μαστόροι τα γνωρίζαν. Οι συνθήκες που τα παρήγαγαν και τα διατηρούσαν έπαψαν να υπάρχουν.
Τα μπουλούκια χάθηκαν όπως χάθηκε και η πολύτιμη τεχνογνωσία τους. Σήμερα για να για να συνεχίσει κανείς το έργο τους απαιτεί πολύ κόπο και θυσίες. Όπως λέει ο πρωτομάστορας πελεκάνος από την Πυρσόγιαννη Δήμος Φλίνδρης : «χάθηκε η τέχνη… τα τσιμέντα δεν είναι τέχνη».
Πολλές λεπτομέρειες για τα έργα των μπουλουκιών έγραψαν…ο εξαιρετικός ερευνητής Αρχιτέκτονας και Λαογράφος…ο Δάσκαλος Μαστρ΄Αργύρης Πετρονώτης και ο για πολλά χρόνια συνεργάτης του Βασίλης Παπαγεωργίου εκ Πυρσόγιαννης… Αρχιτέκτονας, απόγονος ξακουστών μαστόρων, ψυχή της δημιουργίας του Μουσείου Μαστοροχωρίων στην Πυρσόγιαννη.
Μεγάλη μου τιμή για μένα από εκπρόσωπο του Συλλόγου του «Μουσείου Μαστοροχωρίων Πυρσόγιαννης» να επιμεληθώ τεχνικά κάποιες απαραίτητες εργασίες της λειτουργίας του Μουσείου που κοντοζυγώνει η λειτουργία του. Τα πιο πολλά στοιχεία και οι φωτογραφίες είναι από την έκδοση του «Ευαγγελίου των Πυρσογιαννιτών», το περιοδικό «Αρμολόι» όπως και βιωματικές γνώσεις.
