Υπάρχουν όρια στη τέχνη;

Της Αλεξάνδρας Τσόλκα

Υπάρχουν όρια στη τέχνη; Κανονικά η ερώτηση θα έπρεπε να
είναι ρητορική! Μα έλα που σε περιόδους ταραγμένες, πεινασμένες, φοβισμένες,
ανασφαλείς, αγωνιώδεις το αφήνουμε το κακό παρέα με την ηλιθιότητα να μπουν απ’ το παράθυρο στα σαλόνια μας, στις τηλεοράσεις μας, στις καρδιές μας, στο μυαλό
μας.

Πολλά γραφτήκαν για τους μεσαιωνικά φανατισμένους
«χριστιανούς» που συνεπικουρούμενοι από θιγμένους Χρυσαυγές βρέθηκαν έξω από το
Χυτήριο να αναγάγουν το μίσος και την αμάθεια και την τάση του για
παραβατικότητα σε πίστη, ιδανικά και βεβαιότητες. Και λέξεις να χαραμίσεις για
αυτό τον συρφετό ασχήμιας είναι κρέμας για την πολύτιμη ιστορία της γλώσσας
μας. Μη χαλαλίζουμε το πραγματικό μας πλούτο μας για αυτά τα αχρεία όσο και αν
είναι επικίνδυνα υποκείμενα!

Άκουσα όμως συζητήσεις, ειδικά στα social media για τα «όρια
της τέχνης». Όρια η τέχνη μπορεί να έχει μόνο στα πλαίσια του ορισμού της ως
τέτοια και δη του αυτοορισμού της. Τα όρια είναι σύνορα που περιγράφουν
ιδιοκτησίες. Η τέχνη είναι το μόνο ελεύθερο όσο η ψυχή των ανθρώπων πράγμα.
Είναι σα να ζητάς να φυλακίσεις τη φαντασία, ή να επιβάλλεις στον  έρωτα να σε
πληγώνει από 5 το απόγευμα μέχρι 7.30 και μετά να υποχωρεί μέχρι την άλλη μέρα,
ή να ζητάς από τα όνειρα να εξηγούνται και να τους κάνεις καλλιστεία για να τα ονειρευτείς.
Πώς να υπάρχει τέχνη με όρια; Και ποιος να της τα βάλει; Πώς;

Αν είχε η τέχνη όρια, δε θα τολμούσε ο Αισχύλος τις
καινοτομίες του, ο Σοφοκλής τις νέες θεματολογίες του και ο Ευριπίδης τις
ακραίες προτάσεις του, ούτε ο Πικάσο θα φτάνε να ζωγραφίζει τη Γκουέρνικα, ούτε
ο Μουνγκ την κραυγή. Δεν θα τολμούσαν οι ποιητές να γράψουν χωρίς
ομοιοκαταληξία, οι ζωγράφοι να ζωγραφίζουν συναισθήματα και όχι σα φωτογράφοι
μούρες, οι αρχιτέκτονες να δοκιμάσουν νέες φόρμες και οι κινηματογραφιστές να
υπάρξουν καν. Τα όρια είναι περιορισμοί και αυτοί από φύση, από γέννηση, από
ιδοσυστασία της τέχνης δεν μπορεί να υπάρξει. Είναι να ζητάμε να περιοριστεί το
χαμόγελο, τα χρώματα στην ίδια την φύση, η νύχτα και η μέρα να έρχονται δυο
φόρες η καθεμία μέσα στο 24ωρο.

Η τέχνη είναι από φύση της βλάσφημη, ανοσία, καινοτόμα,
σεβαστή, εκτονωτική, φοβική, αλλοπρόσαλλη, πειραματική, ανιχνευτική, γιατί
αλλιώς, πολύ απλά δεν είναι ανθρωπινή. Οι θρησκείες παντού, στις ακραίες τους
εκφράσεις μισούν την τέχνη. Οι Ταλιμπάν απαγόρευαν κάθε της μορφή ακόμα και τα
τραγούδια στα παιδιά. Ότι δίνει χαρά είναι εχθρός. Ότι είναι ευχαρίστηση,
ομορφιά, ή αισθήσεις καταδικαστέο. Ότι δεν αφορά σε νου και απαγορεύσεις,
κολασμένο.

Οι ακραίες προτεστάντες στην Αμερική, όπως οι Αμεις
απαγορεύουν τα χρωματιστά ρούχα, το θέατρο, τους πινάκες στα σπίτια τους τα
ίδια. Ότι μπορεί να σου απελευθερώσει την ψυχή δένεται στο όνομα μιας πίστης
που ορίζεται επιθετικά και καταπιεστικά. Πότε χάρηκαν οι Χριστιανοί με την
ύπαρξη του θεάτρου την ιδία; Τότε που το απαγόρευσαν; Η μετά που έγινε το μίμος
και το θεατρίνος συνώνυμο των χαλαρών ηθών, της ιεροδουλίας, της ανυποληψίας;
Και μη μου πιείτε πως αυτοί οι αποκρουστικοί άνθρωποι έξω από το Χυτήριο
αντιδρούν μόνο στο συγκείμενο έργο που δεν έχουν καν δει! Δηλαδή Ευριπίδη έχουν
δει και ο αναρχισμός του τους βρίσκει σύμφωνους;

Καμία εξουσία, όχι μόνο η θρησκευτική, δεν αγαπά την τέχνη
για αυτό και βάλει κατά των καλλιτεχνών με κάθε ευκαιρία, όπως πρόσφατα
συνέβηκε με το να θεωρηθούν πλούσιοι οι μεγάλοι τραγουδιστές της χώρας ώστε να
στραφεί εναντίον τους το κοινό τους, μιας και το να σαι όχι πλούσιος αλλά και
απλά ευκατάστατος στις μέρες μας είναι κατηγόρια. Ο φασισμός, ο ναζισμός, ο
υπαρκτός σοσιαλισμός καταδίκασαν καλλιτεχνικά ρεύματα, σκότωσαν καλλιτέχνες και
ανεχτήκαν μόνο τους στρατυεμένους στην ιδεολογία τους ως υπηρέτες.

Ο σύγχρονος και πολύπλοκος κόσμος μας δεν ευνοεί το εύπεπτο
μόνο και ανώδυνο καλλιτεχνικό κατσάρωσα και όχι οτιδήποτε είναι σε θέση να
αφυπνίσει νοημοσύνη; Και πώς να μην είναι η τέχνη εχθρός τους; Αφού είναι
καταφύγιο και παρηγοριά; Απευθύνεται στην ψυχή και αυτή είναι όπως η ίδια η
τέχνη απλωμένη στο άπειρο και χωρίς όρια. Οι εξουσίες μπορούν να χειραγωγήσουν
την σκέψη, να ενεργοποιήσουν μηχανισμούς φόβου, άγχους, να εκβιάσουν πρακτικές.

Δεν μπορούν όμως να ξεκλειδώσουν ψυχές. Και για αυτό
φοβούνται τη τέχνη. Και της αναζητούν όρια. Μήπως και με ηλεκτροφόρα σύρματα
γύρω της πέψη να η αταβιστική υπερδύναμη της ψυχής μας. Η υπερβατικότητά της
είναι αυτή που βοήθα να ξεραστούν οι ίδιες οι εξουσίες, να αποκαλυφθούν και να
πάψουν φοβικά να είναι κυρίαρχες. Για αυτό λοιπόν και τόσες λέξεις μετά,
καταλήγω πως το «υπάρχουν όρια στη τέχνη;» δεν είναι καν ρητορική ερώτηση.
Είναι ηλίθια ερώτηση.