Δημήτρης Αργυρός
Ο πόλεμος μεταξύ της Ρωσίας και Ουκρανίας ή αν θέλετε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, προσωπικά επιλέγω την εκδοχή ενός παγκόσμιου πολέμου ΝΑΤΟ- Ρωσίας δια αντιπροσώπων που έχει ξεκινήσει το 2014, δίνει την ευκαιρία για μια ιδεολογική, πολιτική και φιλοσοφική αναζήτηση που είναι αναγκαία, αν δεν θέλουμε να ζήσουμε τα χειρότερα.
Ας ξεκινήσουμε από τα γενικά για να καταλήξουμε στα ειδικά: Τα ζώα συγκρούονται κυρίως για την επιβίωση και για να ικανοποιούν τα ένστικτά τους αλλά δεν κάνουν πόλεμο, ακόμη και όταν ή αν ζουν σε αγέλες.
Αυτοί που κάνουν πόλεμο είναι οι άνθρωποι και οι ανθρώπινες κοινωνίες, είναι και αυτό ένα από τα στοιχεία της ανθρώπινης οργανωμένης νόησης που την χρησιμοποιεί όχι μόνο για το καλό αλλά και για το κακό, πολλές φορές μόνο για το δεύτερο.
Μα κάνουν ή έκαναν όλοι οι άνθρωποι και όλες οι ανθρώπινες κοινωνίες πόλεμο;
Όχι δεν κάνουν όλοι οι άνθρωποι και ιδιαίτερα όλες οι ανθρώπινες κοινωνίες πόλεμο, πχ υπάρχουν φυλές που ζουν σε μια πρωτόγονη φάση που δεν έκαναν ποτέ πόλεμο, σε άλλες περιπτώσεις υπάρχουν φυλές που είχαν συγκρούσεις με άλλες φυλές, μόνο που και αυτό λίγο δύσκολο να ερμηνευτεί ως πόλεμος.
Ο πόλεμος ως μια οργανωμένη διαδικασία εμφανίζεται μαζί με τις ταξικά διαρθρωμένες αγροτικές κοινωνίες. Εμφανίζεται δηλαδή μαζί με τις κοινωνικές τάξεις , την οργανωμένη εκμετάλλευση και καταπίεση, μαζί με την κοινωνική , οικονομική και ταξική ανισότητα.
Θα καταργηθεί ο πόλεμος στο μέλλον σε μια πιθανή μελλοντική αταξική , κομμουνιστική παγκόσμια κοινωνία;
Αν όντως ο πόλεμος εμφανίστηκε μαζί με τις ταξικές κοινωνίες, τότε είναι το πιο πιθανόν να εξαφανιστεί μαζί τους, όταν και όποτε και αν συμβεί αυτό.
Το ζητούμενο είναι πότε και αν η ιστορία ξεπεράσει την ταξική κοινωνία και αυτό θα παραμείνει ένα ερώτημα για εμάς και ίσως ένα πιο ρεαλιστικό αίτημα για τις μελλοντικές γενιές , εκτός και αν μας προλάβει η βαρβαρότητα, π.χ. ένας γενικευμένος πυρηνικός ή βιολογικός πόλεμος.
Όλοι οι θεωρητικοί του πολέμου, ναι υπάρχουν και τέτοιοι, σε ένα μεγάλο βαθμό συμφωνούν στα παρακάτω σημεία: Ο πόλεμος συσχετίζεται με ένα αγώνα αναγνώρισης της ισχύος μεταξύ των εμπλεκομένων δυνάμεων, έναν αγώνα κυριαρχίας και επιβολή της ισχύος μιας στρατιωτικής και συνάμα κρατικής ή και πολιτικής δύναμης στην άλλη. Το λεγόμενο διεθνές δίκαιο δεν είναι παρά η συνισταμένη της αναγνώρισης της ισχύος και οι μεγάλες ιδέες ή τα εθνικά ή και ανθρώπινα δικαιώματα έρχονται αργότερα ως δικαιολόγηση αυτής της κατάστασης πραγμάτων.
Συσχετίζεται με την διαλεκτική- όπου διαλεκτική συνίσταται η ενότητα και η αντίθεση δυο δυνάμεων- της σχέσης φίλου και εχθρού. Δηλαδή, σε μια πολιτική, εθνική, και στρατιωτική αντιπαράθεση, ποιος είναι ο φίλος, ποιος είναι ο εχθρός , ποια είναι η σχέση ανάμεσα στους δύο, συσχετίζεται με την απολυτοποίηση της σχέσης φίλου- εχθρού ή με την σχετική ή την μέγιστη αποδυνάμωση αυτής της απολυτοποίησης. Στην επιλογή της απολυτοποίησης, τότε μόνο δημιουργούνται οι συνθήκες για την εξόντωση του αντιπάλου , κάτι που αυτή η σχέση δεν ισχύει εσαεί , κατα συνέπεια δεν υπάρχουν απόλυτοι εχθροί, όσο και το επιδίωκε μια εκδοχή στρατηγικής σκέψης, με καμβά τον Ναζισμό.
Ο πόλεμος είναι η πολιτική με άλλα μέσα, μόνο που συνήθως ισχύει και το αντίθετο: δηλαδή, η πολιτική είναι εκδήλωση του πολέμου με πιο μετρημένα μέσα, άλλωστε στην ίδια την πολιτική η βία έχει και παίζει κυρίαρχο ρόλο , προσοχή όταν αναφέρομαι στην βία δεν εννοώ πάντα την γυμνή στρατιωτική βία, αλλά και την βία της ιδεολογίας, την βία του κράτους και των θεσμών, αλλά και το αντίθετο του: την αντιβία των εξεγερμενων μαζών και των οργανωμένων δυνάμεων τους.
Σε αυτό το πλαίσιο μια απεργία, μία εξέγερση και μια επανάσταση είναι μια ενότητα πολιτικής και πολέμου με αλλά μέσα στην οποία η διαλεκτική παίζει καθοριστικό ρόλο. Μπορεί να υπάρχει αντίθεση των καταπιεστών και των καταπιεσμένων , ισχύει όμως και το αντίθετο , υπάρχει και η ενότητα τους, σε μια απεργία ο διχασμός ειναι σχεδόν ανύπαρκτος, σε μια εξέγερση μεγαλώνει, μόνο στην επανάσταση γίνεται απολυτος και όχι επι μακρόν. Για αυτό το λόγο άλλωστε είτε μια επανάσταση ηττάται είτε εκφυλίζεται αναπαράγοντας την σχέση καταπιεστή – καταπιεζόμενου. Θα ρωτήσουν κάποιοι καλοπροαίρετα ή μη, και τότε γιατί να γίνονται επαναστάσεις; Όπως θα γίνονται πολέμοι, έτσι θα γίνονται και επαναστάσεις μέχρι και αν πάψουν οι αντικειμενικοί λόγοι να γίνονται. Καθε ηττημένη ή ακόμη και εκφυλισμένη επανάσταση αφήνει τα σπέρματα της για το επόμενο κύκλο, άρα τίποτε δεν πάει χαμένο.
Κατά συνέπεια με βάση τα παραπάνω πρέπει να τα προσεγγίζουμε τα ζητήματα του πολέμου στην Ουκρανία με ένα ρεαλισμό, με ένα βαθύ ρεαλισμό , προσοχή αυτό δεν μπορεί να το συνδέουμε με το κυνισμό. Να τα προσεγγίσουμε με το ρεαλισμό της αποστασιοποίησης, κατανοώντας την ισχύ των πραγμάτων και το δίκαιο. όπου και αν υπάρχει.
Καταρχάς δεν είναι πρώτος πόλεμος που έγινε στην Ευρώπη ύστερα από τον Β´ παγκόσμιο πόλεμο, εκτός και αν η Κύπρος και η Γιουγκοσλαβία δεν είναι Ευρώπη και είναι Ασία και Αφρική. Ή μήπως είναι πόλεμος, επειδή έκανε επίθεση η κακιά Ρωσία ενάντια στην πολιτισμένη Ευρώπη; Ενώ όταν κάνει επίθεση η πολιτισμένη Ευρώπη και η πολιτισμένη Αμερική στην Σερβία του Μιλόσεβιτς είναι επίδειξη ανθρωπισμού;
Η τραγική ειρωνεία είναι ότι στην Ευρώπη όσο υπήρχε ο ψυχρός πόλεμος παρά το συγκρουσιακό πολιτικό κλίμα είχαμε μια ειρηνική περίοδο και οικονομική, τεχνολογική ανάπτυξη. Τα όπλα απασφάλισαν ύστερα από το τέλος του ψυχρού πολέμου πρώτα στην Γιουγκοσλαβία και τώρα στην Ουκρανία. Οι παγκόσμιοι ανταγωνισμοί παίρνουν άμεσο πολεμικό χαρακτήρα, ευτυχώς ακόμη δια αντιπροσώπων, διαφορετικά τα πράγματα είναι πολύ άσχημα για την παγκόσμια ειρήνη.
Δυστυχώς έχουμε να κάνουμε με ένα πόλεμο που δυο άσπονδα ξαδέρφια είπαν να λύσουν τις διαφορές τους με τα όπλα, διαφορές που δεν ανάγονται μόνο στο 2014, αλλά έχουν ένα βαθύ ιστορικό παρελθόν. Μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας υπάρχουν τόσα κοινά εθνικά και ιστορικά συμφραζόμενα, αλλά τους χωρίζουν και τόσα πολλά, που δυστυχώς ο σοσιαλισμός της ΕΣΣΔ, στο βαθμό που υπήρχε ως τέτοιος, δεν κατάφερε να εξαλείψει. Ειδικότερα και μέσα στο κρατικό χώρο της Ουκρανίας υφίσταται ένας βαθύς διχασμός: το δυτικό κοιτάει προς κεντρική Ευρώπη, το ανατολικό προς Μόσχα, είναι δυο ταυτότητες σε μια κρατική οντότητα.
Τα πράγματα είναι σχετικά απλά: Το ΝΑΤΟ και δευτερευόντος η ΕΕ επιχειρεί να στριμώξει την Ρωσία, που πλέον δεν είναι η δεύτερη παγκόσμια υπερδύναμη, αλλά αν και οικονομικός νάνος, παραμένει στρατιωτικά μια μεγάλη στρατιωτική δύναμη, σύμμαχος της δεύτερης μεγάλης δύναμης του κόσμου της σοσιαλκαπιταλιστικης Κίνας και αντιπάλου των ΗΠΑ.
Υπάρχουν δίκαιοι και άδικοι πόλεμοι, όπως υπάρχουν επιθετικοί και αμυντικοί πολέμοι, προσοχή μπορεί ένας πόλεμος να είναι και δίκαιος και επιθετικός, όπως οι εθνικοαπελευθερωτικοί πολέμοι και οι επαναστάσεις. Ο πόλεμος που διεξάγει η Ρωσία είναι επιθετικός και δεν είναι δίκαιος: μπορεί να έχει τα χίλια δίκαια με την περικύκλωση του ΝΑΤΟ, για τους Ρωσόφωνους, για το ναζιστικό φασιστικό καθεστώς του Κιέβου, αλλά οι προθέσεις της Ρωσίας δεν είναι ούτε δίκαιες, ούτε ηθικές και έχουν σχέση με την ηγεμονία και την κυριαρχία της Ρωσίας στην γειτονιά της.
Αν οι ηγέτες των ΗΠΑ και της Ευρώπης είναι τα υποχείρια των μεγάλων ιμπεριαλιστικών καπιταλιστικών συμφερόντων και ο ηγέτης της Ουκρανίας υποχείριο των Ουκρανών ναζί , ο Πούτιν δεν είναι ούτε Χίτλερ , ούτε και Τσε αλλά ο εκφραστής της ολιγαρχικής γραφειοκρατικής ελίτ της καπιταλιστικής Ρωσίας, παίζοντας το ρόλο ενός Βοναπάρτη μεταξύ Μεγάλου Πέτρου και Στάλιν. Κατά συνέπεια ούτε το ΝΑΤΟ ούτε η Ρωσία ούτε οι Ουκρανοί Ναζι έχουν το δίκαιο με το μέρος τους.
Κανένας πόλεμος δεν είναι καλός, καταστρέφει ανθρώπινες ζωές, παραγωγικές δυνάμεις και την φύση, παρόλο που με ένα διαλεκτικό τρόπο αλλάζει τα πάντα και αποτελεί μια από τις αιτίες για τεχνολογικές και άλλες ανακαλύψεις. Ειδικότερα στην σημερινή εποχή ένας παγκόσμιος πόλεμος θα οδηγούσε στο τέλος του πολιτισμού, τουλάχιστον όπως τον έχουμε ζήσει μέχρι τα τώρα.
Άρα, ποια πρέπει να είναι η στάση των προοδευτικών αριστερών δυνάμεων;
Πρώτο να σταματήσει τώρα ο πόλεμος, δεύτερο να αποσυρθούν οι δυνάμεις των Ρώσων , τρίτο να πάψουν το ΝΑΤΟ και η ΕΕ να εμπλέκονται, τέταρτο να φύγουν οι ναζί και φασίστες από την εξουσία του Κιέβου και να αναγνωριστούν τα δικαιώματα των Ρωσόφωνων και όλων των άλλων μειονοτήτων.
Πώς μπορούν να γίνουν όλα αυτά; Μα αν δύναται να υπάρξει μια πραγματικά δημοκρατική και ανεξάρτητη Ουκρανία που θα είναι συγκερασμός του εθνικού και πολιτισμικού υβριδικού χαρακτήρα του λαού της.
Φυσικά το ερώτημα είναι, αν υπάρχουν αυτές οι δυνατότητες και κυρίως οι δυνάμεις για κάτι τέτοιο: Πολύ φοβούμαι πως δεν υπάρχουν, αν και πάντα σε καταστάσεις κρίσιμες και συγκρουσιακές, σε καταστάσεις που υπάρχει ενας διχασμός, μια διακλάδωση με όρους της θεωρίας του χάους, πάντα γεννιούνται δυνάμεις ή και δυναμικές που δύναται να πάνε τα πράγματα κάπως ή ολότελα αλλού, στο βαθμό που θα υπάρξει μια τέτοια περίπτωση, χαλάλι οι θυσίες και οι καταστροφές του πολέμου.
Για το τέλος, ας μου επιτραπούν δυο επιπλέον παραγράφοι που δεν καλύπτουν τα θέματα αλλά συμμετέχουν σε μια ανοικτή συζήτηση: Η πρώτη παράγραφος αφορά το ρόλο της Ελλάδος σε αυτή την πολεμική σύγκρουση: Οι Έλληνες είναι τα όμορφα παιδιά της ιστορικής νιότης του κόσμου και ως παιδιά κουβαλούν τα καλά και τα άσχημα των νιάτων και κατά συνέπεια και η Ελλάδα ως κράτος θα κουβαλά την ανωριμότητα στα σπλάχνα της , αλίμονο όμως αν η ωριμότητα είναι το γερμανικό πνεύμα, ο αμερικάνικος πρακτικισμός, ο Ρώσικος αυταρχισμός και ο κινέζικος ολοκληρωτισμός, δηλαδη ο σημερινός ολοκληρωτικός καπιταλισμός.
Το μεγαλύτερο δυστύχημα είναι πως σημερινές ηγεσίες της Ελλάδος προσβλέπουν σε αυτή ένα μέλλον μιας εξαρτημένης παραφυάδας των ΗΠΑ και της ΕΕ. Κάτω από άλλες ηγεσίες μετρώντας τα γράδα της , δίχως να βερμπαλίζει , θα μπορούσε να είχε ενα περισσότερο ανεξάρτητο ρόλο και αυτό να φένεται και στις διεθνείς κρίσεις, όπως π.χ. ο πόλεμος Ρωσίας- Ουκρανίας.
Η δεύτερη παράγραφος ασχολείται με το ευρωπαϊκό μέλλον και παρόν της Ρωσίας: Το ευτύχημα και το δυστύχημα για την Ρωσία είναι πως είναι και Ευρώπη και Ασία , κουβαλώντας τα καλά και τα άσχημα και των δύο ηπείρων. Η δυτική Ευρώπη μια ψηλομύτα ξεπεσμένη αριστοκρατική αποιοκρατία δεν μπορεί να κατανοήσει την Ρωσία: από την μια την φοβάται και από την άλλη την θεωρεί κατώτερή της. Ας σκεφτούμε όμως μια υπόθεση εργασίας με την δυτική Ευρώπη να τα βρίσκει με την Ρωσία απέναντι στις ΗΠΑ και την Κίνα, τότε και μόνο τότε θα ξυπνούσε πραγματικά μια νέα τεράστια δύναμη που θα εξισορροπούσε τις αντίπαλες δυνάμεις, για το καλό της ανθρωπότητας.
Για σκεφτείτε αυτή την νέα τεραστια υπερδύναμη που θα συνδύαζε το ορθολογισμό της Δύσης με το πνεύμα της ευρασίας.
