Το 1912 ο ελληνικός στρατός απελευθερώνει το Μέτσοβο
1967-68: έχουν περάσει μόλις 55 χρόνια από το 1912-13 και οι τότε 15-20χρονοι Μετσοβίτες, 70-75 χρονών τώρα, κάθονται με τις τοπικές φορεσιές τους και τις χαρακτηριστικές αγκλίτσες τους έξω από την είδοσο του αύλιου χώρου του Καθεδρικού Ναού της Αγίας Παρασκευής, όπως συνηθίζουν και μέχρι σήμερα.
Εκεί τους συνάντησα κατά την πρώτη μου επίσκεψη στο Ιστορικό Μέτσοβο και όταν πληροφορήθηκαν ότι κατάγομαι από την Κρήτη -και μάλιστα από το Ρέθυμνο- άρχισαν να μου διηγούνται ζωντανές ιστορίες, γεγονότα που οι ίδιοι έζησαν και είδαν με τα μάτια τους, για τους Κρήτες αγωνιστές, Καπετάν Στυλιανό Κλειδή, τον Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Χρίστο Μακρή και τον αρχηγό της Φάλαγγας Κισάμου Εμμανουήλ Μπαλαντίνο.
Ο Εμμανουήλ Μπαλαντίνος γεννήθηκε στο χωριό Πρόδρομος Δελιανών της Επαρχίας Κισάμου, Χανίων το 1876. Από την ηλικία των 16 ετών, συμμετέχει σε κάθε επαναστατική κίνηση δίπλα στον πατέρα του Στυλιανό Μπαλαντίνο, Αρχηγό Επαναστατικών Σώματος. Εκλέγεται βουλευτής στην Κρητική Βουλή, επί Κρητικής Πολιτείας, έκανε αίτηση και έλαβε άδεια για συγκρότηση εθελοντικών σώματος. Έτσι το 1912 μαζί με το Νικ. Μαλανδράκη συγκροτούν την «ΦΑΛΑΓΓΑ ΚΙΣΑΜΟΥ», η οποία εξοπλίζεται στην Αθήνα και οδεύει προς το Μέτσοβο μέσω Κατάρας. Με τον ηρωισμό και την αυτοθυσία των εθελοντών αλλά και των δυνάμεων του τακτικού στρατού επιτυγχάνεται η απελευθέρωση του Μετσόβου στις 31 Οκτωβρίου 1912. Πανηγυρισμοί, πατριωτικός ενθουσιασμός και Εθνική έξαρση πλημμυρίζουν όλη την περιοχή. Είχε την τύχη να μπει από τους πρώτους ελευθερωτές στο Μέτσοβο που ύψωσαν την Ελληνική Σημαία στο Ι. Ναό της Αγίας Παρασκευής. Η Φάλαγγα Κισάμου θα παραμείνει στο Μέτσοβο και στη γύρω περιοχή, μέχρι και τον Ιανουάριο του 1913. Ο Μανώλης Μπαλαντίνος επισκέφθηκε το Μέτσοβο στις 31 Οκτωβρίου 1956 μαζί με τον οπλαρχηγό Σταύρο Χαραλαμπάκη. Εδώρησε την πανέμορφη Κρητική ενδυμασία του -εξάλλου ο ίδιος ήταν μοναδικός δεξιοτέχνης, ράπτης των κρητικών ενδυμάτων- και το όπλο του στο Δήμο Μετσόβου που φυλάσσονται επιμελώς μέχρι σήμερα στο Δημαρχείο. Πέθανε στα Χανιά στις 18 Αυγούστου 1962.
Ο Καπετάν Στυλιανός Κλειδής, γεννήθηκε στο χωριό Αγκουσελιανά της Επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου το 1870. Το 1904-1905 ιδρύει δικό του εθελοντικό σώμα, πηγαίνει στη Μακεδονία και δρα εύστοχα κατά των Οθωμανών και των Βουλγάρων Κομιτατζήδων σε τέτοιο βαθμό, που οι αντίπαλοί του ακόμη και στην υποψία πως ήταν δυνατόν να αιφνιδιασθούν από τον Καπετάν Κλειδή να καταλαμβάνονται από θανατική αγωνία! Αργότερα, ύστερα από προδοσία, συνελήφθη από τους εχθρούς την ώρα που κρυβότανε σ’ ένα φιλικό σπίτι, και επρόκειτο να εκτελεσθεί. Στο μεταξύ όμως έγινε το Τουρκικό σύνταγμα και ο Σουλτάνος πριν παραιτηθεί και φύγει έδωσε γενική αμνηστία και έτσι αφέθηκε ελεύθερος! Στη συνέχεια επέστρεψε στο Ρέθυμνο όμως η φωνή της πατρίδας και των αλύτρωτων αδελφών μας τον καλούσε. Έφυγε με το Σώμα του με προορισμό την Ήπειρο. Πέρασε από την Αθήνα και κατέλυσε με τα πρωτοπαλλήκαρά του στο ξενοδοχείο «Μέγας Αλέξανδρος» στην ΟΜΟΝΟΙΑ στο ισόγειο του οποίου υπήρχε μέχρι πρότινος το γνωστό σε όλους τους Κρήτες των Αθηνών ομώνυμο καφενείο. Συγκεντρώθηκαν και άλλοι Κρήτες των Αθηνών, μεταξύ των οποίων και ο Υφηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Χρίστος Μακρής και συνεχίζουν για το Μέτσοβο.
Ο Καπετάν Κλειδής, πανύψηλος, θαρραλέος, αποφασιστικός, γενναίος αγωνίζεται με το Σώμα του και μαζί με τα άλλα εθελοντικά Σώματα των Κρητών αλλά και του τακτικού Ελληνικού Στρατού ελευθερώνουν το Μέτσοβο. Πανηγυρίζουν για την μεγάλη αυτή επιτυχία και σύμφωνα με το γενικότερο Σχέδιο ετοιμάζονται να συνεχίσουν για τα θρυλικά Γιάννινα. Όμως μετά από λίγες ημέρες στις 10 Νοεμβρίου 1912 πληροφορούνται ότι εχθρικές δυνάμεις αντεπιτίθενται και βρίσκονται στα ύψωμα «Προφήτης Ηλίας» βόρεια του Μετσόβου. Ανεβαίνει ο Καπετάν Κλειδής με το Σώμα του και ζώνει το ξωκκλήσι. Απόλυτη σιωπή βασιλεύει σαν να μην υπήρχε άνθρωπος. Σηκώνεται τότε όρθιος ο πανύψηλος Κλειδής και φωνάζει στα Τούρκικα να παραδοθούν, όσοι ήταν κλεισμένοι μέσα στην εκκλησία και δεν θα πάθουν τίποτα. -Πέσε κάτω, αρχηγέ! Πέσε κάτω, αρχηγέ! του φωνάζουν τα παλληκάρια του. Αλλά ο αρχηγός επαναλαμβάνει -Παραδοθείτε! Δεν θα πάθετε τίποτα. Μόλις κι είχε τελειώσει την τελευταία φράση και δύο πυροβολισμοί από τη θυρίδα του ιερού τον έρριξαν κάτω. Και ο γενναίος έπεσε «μέγας μεγαλωστί» ώρα δειλινού την 10η Νοεμβρίου 1912.
Οι άνδρες του Κλειδή, αγριεμένοι από τον άδικο θάνατο του αρχηγού τους, πλημμυρίζονται από άγρια εκδίκηση, ορμών αυτόματα και απροφύλακτα, σπών την πόρτα της εκκλησίας και αρχίζουν να σφάζουν με τα μαχαίρια τους τους εντός του ναού στρατιώτες μάλιστα από τον σβέρκο -από τον καφά όπως λέμε στην Κρήτη- επειδή από κει ο θάνατος είναι πολύ οδυνηρός. Τότε μπαίνει στη μέση ο Υφηγητής Χρίστος Μακρής και ως ακαδημαϊκός δάσκαλος δεν μπορούσε να βλέπει αυτή την εικόνα και τους φωνάζει: -Αφήστε, μωρέ, τα μαχαίρια!! Δεν θα γενούμεν εμείς σαν κι αυτούς! Έτσι έσωσε τη ζωή των υπολοίπων πέντε (5) αιχμαλώτων. Την επαύριο 11 Νοεμβρίου μεταφέρθηκαν στο Μέτσοβο οι ηρωικοί νεκροί. Τους είχαν τοποθετήσει στο Σχολείο και τη σορό του Κλειδή είχαν ξαπλώσει σε 2 σχολικά θρανία. Η κεφαλή του ανεπαύετο σε προσκεφάλι που έφεραν οι αρχόντισσες του Μετσόβου, ενώ τα βαριά του υποδήματα προεξείχαν. Δύο μαθητικά θρανία ήταν πολύ μικρό φέρετρο για ένα τέτοιο λεβέντη. Η νεκρώσιμος ακολουθία εψάλη γύρω στις 10 το πρωί στον Ι. Ναό της Αγίας Παρασκευής, όπου συγκινητικούς επικήδειους λόγους, γεμάτους εθνικό παλμό και πατριωτική έξαρση, εκφώνησαν ο Χρ. Μακρής, ο αρχηγός Κριάρης και ο Θεολόγος Ιεροδιάκονος Μόδεστος Περτσαλής. Ένας πολεμιστής διέσωσε στη μνήμη του ένα ποίημα της Ηπειρώτικης Λαϊκής Μούσας που οι 2 πρώτες στροφές του λυρικά έλεγαν:
-Κρήτες αντάρτες κι Αρχηγοί και σεις οι στρατιώτες
που σπάσετε στο Μέτσοβο τις σιδερένιες πόρτες.
Κλαίτε τον Καπετάν Κλειδή απούταν η πρεπειά σας,
αλλά σκοτώθη κι άφηκε μαχαίρι στη καρδιά σας.
Ο Χρίστος Μακρής γεννήθηκε στα Σελλιά της επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης το 1880. Το 1897 βρίσκεται στην Αθήνα για σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, παίρνει μέρος στον ατυχή πόλεμο του έτους εκείνου ως εθελοντής και τραυματίζεται. Το 1901 τελειώνει τη Θεολογική Σχολή και παίρνει με άριστα το πτυχίο της Θεολογίας. Το 1905 παίρνει μέρος στην επανάσταση του Θερίσου λόγω και της στενότατης φιλίας του με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Το 1906 κερδίζει υποτροφία και σπουδάζει στο Μόναχο της Γερμανίας Βυζαντινή και Εκκλησιαστική Ιστορία. Επιστρέφει στην Ελλάδα και το 1910 αναγορεύεται Υφηγητής της Εκλησιαστής Ιστορίας στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αξίζει να σημειωθεί ότι την εναρκτήρια επί υφηγεσία διδασκαλία του παρακολουθεί ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος που στο μεταξύ ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος του είχε αναθέσει την Πρωθυπουργία της χώρας.
Όπως αναφέραμε παραπάνω, ο Χρίστος Μακρής κατατάσσεται στο Σώμα του Καπετάν Κλειδή, όταν πέρασε από την Αθήνα, και συμμετέχει στην απελευθέρωση του Μετσόβου. Μετά το θάνατο του Κλειδή στις 10 Νοεμβρίου αναλαμβάνει την αρχηγία του Σώματος και προχωρούν για τα Γιάννινα. Τολμηρός, θαρραλέος και αψηφώντας τον κίνδυνο πολέμησε με αυτοθυσία και στην προσπάθειά του να καταλάβει εχθρικό πολυβόλο σκοτώθηκε στην πολύνεκρη Μάχη του Δρίσκου στις 27 ή 28 Νοεμβρίου εκεί που έπεσε και ο Λορέντζος Μαβίλης.
Το 1976 ο Λυκειάρχης Χρίστος Μακρής ανηψιός του αγωνιστή ήλθε στο Δρίσκο για να δει τα χώματα που έπεσε ο θείος του. Πήγαμε μαζί, καθόσον ήταν καθηγητής μου στο Γυμνάσιο Ρεθύμνης, και ο τότε ιερεύς της περιοχής, πατέρας του σημερινού ιερέα, που τότε ήταν 12 χρονών και ο ίδιος έζησε τα γεγονότα μας πήγε στο σημείο εκείνο (300-500 μέτρα από την άσφαλτο) όπου είχαν θάψει τον Χρίστο Μακρή και απάνω στο χώμα υπήρχε σχηματισμένο με πέτρες το σημείο του Σταυρού. Δεν γνωρίζω αν υπάρχει ακόμη.
Ευελπιστώ ότι και στο Ρέθυμνο θα στηθεί προτομή ή ανδριάντας του αγωνιστή και λόγιου Χρίστου Μακρή.
Τιμή και Δόξα σε όλους των αγωνιστές και σε μας τους νεότερους μυαλό και σύνεση, εντιμότητα και εργατικότητα, σοβαρότητα και πολλή δουλειά έτσι ώστε, παρά τις τεχνητές κρίσεις που δημιουργούν τα μεγάλα συμφέροντα και οι σκοπιμότητες μαζί με ωρισμένους κατά καιρούς μη ικανούς, κατώτερους των περιστάσεων και μη αντάξιους της χώρας μας πολιτικούς, να επανέλθει η εθνική υπερηφάνεια και ο πατριωτικός ενθουσιασμός, η προκοπή και η πρόοδος στην ένδοξη πατρίδα μας.
* Ο Ιωάννης Π. Σταυρουλάκης είναι Καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Το παραπάνω κείμενο αποτελεί απόσπασμα από την ομιλία του στη διάρκεια της επετειακής εκδήλωσης για την συμπλήρωση 100 χρόνων από την απελευθέρωση του Μετσόβου που πραγματοποιήθηκε στα Ιωάννινα στις 29 Οκτωβρίου
Για την αντιγραφή
Αρης ο Κρης
